ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗΣ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Μια ρεβυθιά στο Ηράκλειο - Λέιντεν - Λισσαβώνα - Αθήνα - πάλι Ηράκλειο - Γιάννενα


27/11/15

Το μαχαίρι (Άρης Αλεξάνδρου)


Όπως αργεί τ' ατσάλι να γίνει κοφτερό και χρήσιμο μαχαίρι
έτσι αργούν κι οι λέξεις ν' ακονιστούν σε λόγο.
Στο μεταξύ
όσο δουλεύεις στον τροχό
πρόσεχε μην παρασυρθείς
                            μην ξιππαστείς
απ' τη λαμπρή αλληλουχία των σπινθήρων.
Σκοπός σου εσένα το μαχαίρι.


Άρης Αλεξάνδρου (1922-1978)

Ποίημα της συλλογής «Ευθύτης οδών» (1959) που μετά δημοσιεύτηκε και στη συγκεντρωτική έκδοση Ποιήματα 1941-1974.


Σ.Σ. Δανεισμένο από την ιστοσελίδα του Ν. Σαραντάκου

25/11/15

Καλή Αρχή


Λιμάνι δεν είχαμε ακόμα, αλλά είχαμε καραβάκι. Όχι επιβατικό· αυτά πιάνανε μονάχα στον Άγιο όσο καιρό ο Εύδηλος ήτανε μαντρωμένος από τα μπλόκια και χτιζόταν σιγά σιγά ο μώλος, άλλο που πιο παλιά έμεναν αρόδου και τους επιβάτες τους άφηναν να πηδάνε στις βάρκες και να πιάνουν οι βαρκάρηδες μπόγους, καλάθια, μωρά, γέρους, όλα ανάκατα. Πήγαιναν οι βάρκες και ξεφόρτωναν στο καβάκι, εκεί που είναι τώρα η τράπεζα – το ξέρω ότι δεν έχει πια θάλασσα εκεί, πάνε χρόνια που το έχουνε μπαζώσει, συνεχίζονται και αιωνίως τα λιμενικά έργα. Αλλά στην απέναντι μεριά, φτιάξανε κάποτε μια μικρή προβλήτα – υπάρχει ακόμα, έχει κάτι καΐκια τώρα τραβηγμένα – λίγο πιο πέρα από το τελευταίο σπίτι στο γιαλό, του γιατρο-Κωσταντή που λέγανε τότε. Εκεί έδεναν μια δόση τα πιο μικρά επιβατικά, θυμάμαι το «Μιαούλης» και το «Έλλη» μια χρονιά, αλλά τον πιο πολύ καιρό το καραβάκι το εμπορικό. Το «Καλή Αρχή».

Όσο χτιζόταν ο λιμενοβραχίονας, για μπάνιο πηγαίναμε σπανίως στα Σπάσματα και πιο συχνά σε μια μικρή παραλία απέναντι από το νησάκι του φάρου, στον Κόφινα. Τεχνητή πρέπει να ήτανε, φτιαγμένη από τα μπάζα· από πάνω ρίχνανε φουρνέλα οι εργάτες του λιμανιού και ξεκολλάγανε βράχους που ποντίζανε στα έργα. Όταν κάποτε τέλειωσαν τα έργα, έγινε ο κυρίως μώλος – εκατό διακόσια μέτρα θα ήτανε τότε – κι άρχισαν να έρχονται και φέρυ-μπωτ: θυμάμαι όταν πρωτοήρθε το «Ίκαρος» που ο παπά-Μάζαρης είχε χτυπήσει τις καμπάνες λες και ήταν απελευθέρωση. Βγήκε όλο το χωριό στο λιμάνι, και κατέβαιναν οι επιβάτες και το πλήθος τους υποδεχόταν με τέτοιο ενθουσιασμό λες και γύριζαν από την εξορία στη Μεταπολίτευση. Το «Ίκαρος» ερχόταν από Πειραιά Τετάρτη και Παρασκευή απόγευμα, κάποιες φορές και Κυριακή. Ερχόταν κι έφευγε· τις άλλες ώρες το λιμάνι ανήκε στο «Καλή Αρχή». Και σε εμάς.

Εγκαταλείψαμε τις παραλίες και μαζευόμασταν στο μώλο για βουτιές. Θα ήταν πρώτη φορά το καλοκαίρι του ’79 ίσως ή του ’80, μια παρέα από δώδεκα μέχρι δεκαπέντε ετών το πολύ. Θυμάμαι που ανεβαίναμε πάλι πάνω από μια μεταλλική σκαλίτσα αγκυρωμένη στο τσιμέντο. Μερικοί θαρραλέοι αναρριχητές σκαρφάλωναν στα παλαμάρια του «Καλή Αρχή» και πότε πότε εμφανιζόταν κανείς από το πλήρωμα ή κανένας εργάτης που ξεφόρτωνε και τους έβαζε τις φωνές. Αλλά κι αυτοί καριώτες ήτανε, και οι μεν και οι δε, οπότε μη φανταστείτε καμμιά αγριάδα. Απλά μπορεί να θέλανε να λύσουν κάβους και τους εμποδίζαμε.

Το θυμάμαι χρόνια, ένα μόνιμο ντεκόρ στο λιμάνι. Πότε ξεφόρτωνε τσιμέντα, πότε ζωοτροφή, πότε τούβλα και πότε φιάλες υγραερίου για τα πετρογκάζ που ήταν ακόμα πολύ διαδεδομένα. Τότε τα πλοία της γραμμής ήταν μικρά και δε βάζανε ψηλά φορτηγά, οπότε τα πιο μπελαλίδικα φορτία ερχόντουσαν με το καραβάκι. Πρέπει να κράτησε κάμποσα χρόνια αυτό· θυμάμαι που ο πατέρας μου με έστελνε μια εποχή (το ’84 μάλλον) κάθε μέρα να δω αν είχε έρθει το «Καλή Αρχή» γιατί περίμενε πώς και πώς ένα φορτίο τούβλα που θα χτίζαμε τους τοίχους του σπιτιού. Είχε δυνατό μελτέμι εκείνες τις μέρες και αργούσε να φανεί (δεν πρέπει να σήκωνε και πάρα πολλά μποφώρ). Όταν κάποτε ήρθε πήγα και του το ανακοίνωσα όλο χαρά, όμως το καραβάκι ήταν τελικά γεμάτο μπουκάλες πετρογκάζ, από τούβλα τίποτα.

- Τι καλή αρχή, κακό τέλος... μουρμούρισε. Άντε να μαζέψεις τους μαστόρους τώρα... (άλλο παραδοσιακό ικαριακό πρόβλημα αυτό, πέρα από την έλλειψη πρώτων υλών).

Με τον καιρό πάψαμε να βουτάμε από το μώλο, μεγαλώσαμε και μας ξανακέρδισαν οι παραλίες, έξω από το χωριό πια. Αφήσαμε την εποπτεία του λιμανιού σε νεώτερες γενιές. Κάποτε συνειδητοποίησα ότι δεν το έβλεπα πια το καραβάκι. Ερχόταν πού και πού κανένα γκαζάδικο βέβαια (όταν επιτέλους άνοιξαν βενζινάδικα και στη σοφράνο μεριά του νησιού), αλλά Καλή Αρχή δεν είχε. Σκέφτομαι ότι συν τω χρόνω αυτό το διαμετακομιστικό εμπόριο στα νησιά πρέπει να είχε παρακμάσει· τα φορτία έρχονταν πια με φορτηγά και νταλίκες με το πλοίο της γραμμής ή με Ro-Ro.

Πριν κάνα δυο χρόνια που έψαχνα κάτι άλλο σε ένα σάιτ, έπεσα πάνω σε μια αφήγηση ενός τύπου που το καπετάνευε κάποτε το Καλή Αρχή. Επιβεβαίωσε την υποψία μου ότι το καραβάκι ήταν ικαριακής ιδιοκτησίας και με καριώτες πλήρωμα – πώς αλλιώς; Τώρα πια δεν έχω συγκρατήσει τα ονόματα πλοιοκτήτη και πληρώματος, δυστυχώς, αλλά κάπου γύρω μας θα κυκλοφορούν. Έψαξα στο διαδίκτυο να βρω καμμιά φωτογραφία του, ματαίως όμως. Κάπως ήρθε η κουβέντα με μια φίλη καριωτίνα, που έχει γεννηθεί και μεγαλώσει κάτω:

- Το θυμάσαι το «Καλή Αρχή»;
- Ε, πώς δεν το θυμάμαι, Πώς και πώς το περιμέναμε.
- Α, περιμένατε κι εσείς κάνα φορτίο τούβλα;
- Τι τούβλα καλέ, ό,τι φορτίο και να είχε. Πήγαινε ο πατέρας μου να κάνει κάνα μεροκάματο στο ξεφόρτωμα. Κι ο αδερφός μου το περίμενε.
- Μα ο αδερφός σου ήτανε μικρό, κι αυτός μεροκάματο θα έκανε;
- Όχι βρε χαζέ. Άκουγε τους μεγάλους που το περιμέναν, το περίμενε κι αυτός. Του είχε βγάλει κι ένα ποιηματάκι.
- Τι έλεγε, το θυμάσαι;
- Ε, άμε...


Καραβάκι, καραβάκι, πού ‘ρχεσαι γιαλό γιαλό
για να φέρεις πιτεράκι, και κεχράκι τω κοτώ

(Δεν περιμένουμε όλοι τα ίδια πράγματα, τελικά...)

Τις προάλλες έπεσα πάνω μια παλιά κακοσκαναρισμένη φωτογραφία τακτοποιώντας το χάος του σκληρού δίσκου. Πρέπει να είναι το Καλή Αρχή στο φόντο, καλοκαίρι ’87 ίσως, τραβηγμένη από το κατάστρωμα του Ίκαρου από κάποιον που έφευγε και αποχαιρετούσε τους φίλους του. Τώρα το λιμάνι έχει επεκταθεί ακόμα καμιά τριακοσαριά μέτρα· από τα φουρνέλα στον Κόφινα θα έχουν περάσει ίσαμε σαράντα χρόνια.

Περνάει ο καιρός.


(Σ.Σ. Δημοσιεύτηκε στο ikariamag στις 23/11/2015. Η φωτογραφία προέρχεται από το προφίλ του Τάκη Χατζηγεωργίου στο Facebook, αλλά όπως γράφει δεν την τράβηξε ο ίδιος. Από τα σχόλια στο Ikariamag και αλληλογραφία με φίλους προέκυψαν τα ονόματα ορισμένων από τους ιδιοκτήτες και το πλήρωμα του Καλή Αρχή· επιφυλάσσομαι για μια αναλυτικότερη παρουσίαση αν μαζευτεί κάποιο συνεκτικό υλικό. Ευχαριστώ τη Δ. και το Σ. για το cameo appearence, εν αγνοία τους βέβαια.)

14/11/15

Κανονικά

Ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη. Φωτό Ροβυθέ, Παρίσι, Δεκέμβριος 2010.

Κανονικά σήμερα θα έγραφα ίσως για την τελευταία μου ιστιοπλοϊκή βόλτα εδώ στα πέριξ ή ίσως κάποια παλιά ιστορία που θυμήθηκα τις προάλλες και διηγούμουν σε μια φίλη φοιτήτρια για την εποχή που ήμουν στην ηλικία της και κατέβαινα αργά τη νύχτα πεζός από την έρημη Πανεπιστημιούπολη. Μπορεί ίσως να αντέγραφα καμιά ακόμα ιστορία από την Παλαιά Διαθήκη, ενδεχομένως από τα Δευτεροκανονικά, κάτι για το Βηλ και το Δράκοντα ως υπόδειγμα ορθολογικής σκέψης (και όμως...) ή την ιστορία της όμορφης Σωσάννας ως αρχετυπική αστυνομικοδικαστική περιπέτεια. Μπορεί να περιέγραφα το ξεκίνημα της οικιακής κινηματογραφικής λέσχης που οι σινεφίλ προθέσεις της συμπληρώνονται από (ή εξελίσσονται αργά σε) γευσιγνωσία διαφορετικών ντιπ και τουρνουά τρίβιαλ περσούιτ.

Μπορεί να βαριόμουν αρκετά, τόσο ώστε να αρκεστώ να αναπαράγω απλώς κάποιες δανεικές λέξεις, κανένα μεταπολεμικό ποίημα από αυτά που μου αρέσουν και έχω στην ιστολογική παρακαταθήκη. Μπορεί τέλος να βαριόμουν τόσο που να μην έγραφα τίποτα απολύτως, και να περνούσα το βράδυ διαβάζοντας ή πηγαίνοντας σε μια χοροθεατρική παράσταση που παίζουν κάποιοι παλιοί γνωστοί ή βγαίνοντας έξω με διάφορα ενδεχόμενα πρόσωπα αν υπερνικούσα την ιστιοπλοϊκή κούραση και τη φυσική μου τάση προς την απραξία.

Αλλά σήμερα δεν είναι μια κανονική μέρα, δεν είναι η αρχή ενός κάπως πιο «αναπαυτικού» Σαββατοκύριακου, δεν είναι η μέρα να κάνουμε πλακίτσα στα social media με τα σαρδάμ του ενός ή την πομπώδη ξερολίαση και το μπιζιμποντισμό του άλλου. Δεν είναι η μέρα να επαναβεβαιώσουμε τις αιώνιες βεβαιότητες (αυτό σίγουρα δεν είναι).

Γιατί σήμερα είναι η 14η Νοεμβρίου 2015, είναι η μέρα που ξημέρωσε μετά τη ματωμένη νύχτα της 13ης Νοεμβρίου στο Παρίσι.

Σήμερα είμαστε όλοι Γάλλοι.

Κι όπως έγραψε κι η Μ. στον τοίχο της, σήμερα είμαστε όλοι Γάλλοι επειδή πριν δεν είμασταν ποτέ όλοι Σύροι.

Ή τέλος πάντων, και γι’ αυτό.

Ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη ξανά, λίγο πιο ευρυγώνια. Φωτό ό.π.

9/11/15

Πού 'σαι ρε Τζόνας;


καὶ εἶπεν ὁ Θεὸς πρὸς Ἰωνᾶν· εἰ σφόδρα λελύπησαι σὺ ἐπὶ τῇ κολοκύνθῃ;
καὶ εἶπε· σφόδρα λελύπημαι ἐγὼ ἕως θανάτου. (Ιων. 4,9)

Η πετριά με την Παλαιά Διαθήκη με είχε πιάσει πριν καμμιά δεκαετία και πήγα και αγόρασα ολόκληρους τους εβδομήκοντα (Ο’) στην πεντάτομη απόδοση του Κολιτσάρα, και κουβάλαγα τους τόμους για bed time reading μέχρι που βαρέθηκα να διαβάζω τους «Αριθμούς» και τις «μάταιες γενεαλογίες» των Παραλειπομένων και τις σοφές συμβουλές της Σοφίας Σολομώντος οπότε έχει μείνει το μισό κείμενο αδιάβαστο και προβλέπω έτσι να παραμένει στο διηνεκές. Ωστόσο ειδικά το βιβλίο του Ιωνά το είχα εμπεδώσει από πολύ νωρίτερα, καθώς ολόκληρο το κείμενο (δεν είναι και μεγάλο) διαβάζεται το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου στην «πρώτη ανάσταση» που λένε, και το είχα πετύχει σε μια Ιερά Σύνοψη με τις ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδας και το είχα ξεκοκκαλίσει σε ανύποπτο χρόνο πριν μου σκάσει η πετριά που λέγαμε, σε κάτι μακρόσυρτες πασχαλινές αναμονές περιμένοντας να βαφτούν τα αυγά και να πλυθούν τα εντόσθια για τη μαγειρίτσα και να πάει η ώρα έντεκα το βράδυ για την εκκλησία.

Αν και τις βασικές πτυχές της ιστορίας τις ξέρουν όλοι και τις ψιλοθυμόμουνα από τα Θρησκευτικά της τρίτης δημοτικού ή κάπου τότε, η ανάγνωση του κειμένου ήταν ένα είδος αποκάλυψης από λογοτεχνική, τρόπον τινά, σκοπιά. Σε αντίθεση με τα υπόλοιπα βιβλία των Προφητών (και δη των «μικρών» προφητών, αλλά και των μεγάλων με εξαίρεση ίσως τον Δανιήλ) το κείμενο δεν εστιάζει σε προφητείες και κατάρες κατά των εχθρών του αρχαίου Ισραήλ, αλλά διηγείται μια ιστορία με αρχή, μέση και τέλος, και μάλιστα η μοναδική προφητεία που εμπεριέχεται στο κείμενο (η επικείμενη καταστροφή της Νινευή) διαψεύδεται από μόνη της στην πορεία. Αυτό που πιο πολύ μου άρεσε είναι η εντελώς ανθρώπινη (δηλαδή αλλοπρόσαλλη) συμπεριφορά του βασικού ήρωα, ο οποίος τελεί σε μια διαρκή σύγχυση ανάμεσα στις επιθυμίες του και την πραγματικότητα που ζει. Από αυτή τη σκοπιά ο Ιωνάς είναι ένας από μας· ένας μάλλον απλός άνθρωπος που οι καταστάσεις τον ξεπερνούν και ως αναμένεται, τα θαλασσώνει (κυριολεκτικά ενίοτε).

Μια εποχή είχα μάθει το κείμενο σχεδόν απέξω και ανακατωτά, και διασκέδαζα (χωρίς βλάσφημη διάθεση, πιστέψτε με) με από μνήμης πρόβες μιας απόδοσης της ιστορίας στα νέα ελληνικά, αλλά όχι σε όποια κι όποια νέα ελληνικά, αλλά σε μια διάλεκτο «της πιάτσας», σχεδόν αργκοτική, με μια κάπως «Τσιφορική» χροιά (χωρίς να έχω διαβάσει ποτέ Τσιφόρο, η αλήθεια να λέγεται). Μια φορά σε μια διαδρομή από τη νότια Κρήτη προς το Ηράκλειο απήγγειλα σχεδόν εξολοκλήρου το κείμενο στην εν λόγω διάλεκτο σε μια φίλη που οδηγούσε το αυτοκίνητο, η οποία τόσο ξεράθηκε στα γέλια που κοντέψαμε να τρακάρουμε παραπάνω από μία φορές, οπότε είπα να μην το επαναλάβω το εγχείρημα αφενός διότι άμα στουκάραμε πουθενά άντε να αποδείξεις ότι δεν ήταν εκδήλωση της οργής του Μεγαλοδύναμου αλλά οδηγική πατάτα δικιά μας, και αφετέρου διότι μια φορά το πέτυχα με τόση ενάργεια το κατάλληλο στυλάκι και τυχόν επαναλήψεις του μάλλον θα ήταν χλωμές μιμήσεις, καθότι η έμπνευση είναι σαν τις γυναίκες· σπανίως σε κυνηγάει και συνήθως εσύ την κυνηγάς, τρέχοντας και μη φτάνοντας. Πάντως θυμάμαι αποσπασματικές φράσεις όπου ο Ιωνάς μονολογεί κάτι γραφικές ατάκες τύπου «του φευγάτου η μάνα δεν έκλαψε ποτέ» ή «σε ξέρω εγώ τι μελό είσαι», ο Θεός καλημερίζει ειρωνικά με κάτι «Πού’σαι ρε Τζόνας; Χαθήκαμε παλληκάρι μου» και οι άρχοντες της Νινευή υποδέχονται την προφητεία με ένα κάπως λαϊκό «Μάγκες, την πουλέψαμε» - διάλογοι που ασφαλώς δεν ταιριάζουν με την ιερότητα του κειμένου, αλλά ταιριάζουν (ή έτσι μου φαινόταν τότε) με τη διαχρονική ψυχολογία των ηρώων όπως την αντιλαμβανόμουν.

Δεν θα μπω στον πειρασμό να ανασυστήσω τη συγκεκριμένη εκδοχή της αφήγησης, αλλά για όσους τυχόν δεν είναι εξοικειωμένοι με τα ιερά κείμενα (δηλαδή φαντάζομαι ολόκληρο το fan base του ιστολογίου, τουτέστιν ο Θανάσης κι άλλοι πεντέξι) το στόρι σε γενικές γραμμές είναι το εξής: Μια μέρα ο Θεός (ο έτερος χαρακτήρας στους περιεκτικούς διαλόγους του βιβλίου) διατάζει τον Ιωνά να πάει στη Νινευή και να προφητέψει ότι η πόλη θα καταστραφεί εντός τριημέρου. Ο Ιωνάς αντί να πάει κατά την Ανατολή (όπου και η Μεσοποταμική πρωτεύουσα των Ασσυρίων) στρίβει κατά τη Δύση, φτάνει στο λιμάνι της Ιόππης (νυν Γιάφφα) και μπαρκάρει προς άγνωστη κατεύθυνση (το κείμενο αναφέρεται σε μια πόλη με το όνομα Θαρσίς, που άλλοι ερμηνεύουν ως την Ταρσό της Κιλικίας και άλλοι πιο ευφάνταστοι ένα πόλισμα έξω από τις Ηράκλειες στήλες, στην ακτή του Ατλαντικού που σήμερα ονομάζεται Πορτογαλία). Η συνέχεια της ιστορίας είναι πασίγνωστη, καθώς το κόλπο δεν πιάνει και ο Κύριος αποδεικνύεται πανταχού παρών (πράγμα που στην Παλαιά Διαθήκη δεν είναι πάντα εντελώς δεδομένο) οπότε to make a long story short παραλείπουμε κάτι λεπτομέρειες που έχουν περάσει και στα δημοτικά τραγούδια, και ο Ιωνάς μετά από κάποιες άκαρπες διαπραγματεύσεις καταλήγει στο στόμα μιας φάλαινας στην αρχή του δευτέρου κεφαλαίου.

Τρεις μέρες και τρεις νύχτες αργότερα (διάστημα που οι Χριστιανοί θα θεωρήσουν προείκασμα της τριήμερης ταφής και ανάστασης του Χριστού, από όπου προκύπτει και η ανάγνωση του Ιωνά το Μεγάλο Σάββατο) ο ήρως εκβάλλεται στη στεριά, αφού έχει δεόντως μετανοήσει και συντριβεί ενώπιον του Θεού. Εκείνος επαναλαμβάνει την αρχική εντολή που ο Ιωνάς τώρα σπεύδει να εκτελέσει προθύμως, οπότε το τρίτο κεφάλαιο διαδραματίζεται στη Νινευή όπου ο Ιωνάς κηρύττει την επερχόμενη καταστροφή. Παραδόξως για τον αναγνώστη του 21ου αιώνα, οι κάτοικοι αντί να τον πάρουν στο μεζέ τον πιστεύουν και το ρίχνουν μαζικά στη μετάνοια. Σε μια εντελώς αταίριαστη αν και κατανοητή συμπεριφορά, ο Ιωνάς τα βάφει μαύρα διότι συνειδητοποιεί ότι ο Θεός που αρέσκεται στη μετάνοια των ανθρώπων ενδέχεται να μην υλοποιήσει την υπεσχημένη προφητεία, πράγμα καλό μεν για τους Νινευίτες αλλά παγκάκιστο για τον ίδιο τον Ιωνά που η φήμη του ως προφήτη θα κηλιδωθεί ανεπανόρθωτα. Ανθρωπίνως, αν και κάπως αστεία, κατεβάζει μούτρα, και πάει και στήνει μια σκηνή παραέξω για δει τι θα απογίνει, στο τέλος του τρίτου κεφαλαίου.

Ολόκληρο σχεδόν το ενδιαφέρον όμως βρίσκεται στο τέταρτο κεφάλαιο, όπου εκτυλίσσονται μια σειρά από επεισόδια μεταξύ Θεού και μουτρωμένου προφήτη. Για κάποιο λόγο (που μπορώ να εικάσω) η συγκεκριμένη πτυχή της ιστορίας δεν διδασκόταν με λεπτομέρειες στην τρίτη δημοτικού, καθώς ο προφήτης συμπεριφέρεται σαν κακομαθημένο παιδί που του πήραν το παιχνίδι. Το εν λόγω παιχνίδι είναι η κολοκυθιά· όχι η γνωστή «Κολοκυθιά» που παίζανε οι παλιότεροι στην παιδική τους ηλικία (και που ούτε εγώ την έχω προλάβει), αλλά μια πραγματική κολοκυθιά, ή τέλος πάντων ένα δεντράκι που οι Ο’ μετέφρασαν από το πρωτότυπο ως «κολοκύνθη». Ο Θεός βάζει τη μια μέρα το δεντράκι να φυτρώσει αιφνιδίως πάνω από τη σκηνή του Ιωνά ο οποίος χαίρεται που έχει σκιά, αλλά τη νύχτα βάζει ένα σκουλήκι να τη φάει ώστε να ξεραθεί και το πρωί ρίχνει τον ήλιο καταπρόσωπο στον αγαναχτισμένο προφήτη, που κατά δήλωσή του προτιμάει να πεθάνει παρά να ζει. Για χάρη της κολοκυθιάς του.

Στο συγκεκριμένο σημείο εγώ πάντα ταυτιζόμουν με τη διδακτική άποψη που εκφράζει στο κείμενο ο Θεός: η κολοκυθιά νύχτα φύτρωσε και νύχτα ξεράθηκε κι εσύ τίποτα δεν έκανες γι’ αυτήν και τώρα θέλεις να πεθάνεις για χάρη της; Ο Ιωνάς όμως προτιμάει να πεθάνει, κι εγώ αναρωτιόμουν πάντα πόσο γκρινιάρης και πείσμων μπορεί να είναι ένας άνθρωπος που να ρισκάρει και τη ζωή του προκειμένου να περάσει το δικό του, ακόμα και με σχετικά ασήμαντες αφορμές (μέχρι που γνώρισα μερικούς ανθρώπους που είχαν αντίστοιχη συμπεριφορά υπό ορισμένες κάπως παρόμοιες περιστάσεις, τηρουμένων βέβαια των αναλογιών, και είδα τον Ιωνά με άλλο μάτι, όχι ως μια βιβλική καρικατούρα αλλά ως έναν άνθρωπο από αυτούς που κυκλοφορούν ανάμεσά μας και ξαφνικά «παίρνουν ανάποδες» για κάποιους λόγους που δεν είναι προφανείς σε εμάς τους υπόλοιπους και συμπεριφέρονται με έναν τρόπο που σε εμάς μοιάζει ανορθολογικός και εμμονικός, ή καλύτερα συμβατός με μια ιδιαίτερη δική τους λογική που ανάγει σε μείζον ένα ζήτημα ολοφάνερα δευτερεύον, που για τους ίδιους όμως είναι θέμα αρχής.

Κάπως έτσι σκεφτόμουν να γράψω μια ιστορία για τον Ιωνά πριν έξι περίπου χρόνια στο ιστολόγιο, όταν εκείνη την εποχή διάβασα μια άλλη ανάγνωση της ίδιας ιστορίας που είχε αναρτήσει τότε η Πόλυ Χατζημανωλάκη στο εξαιρετικό της ιστολόγιο «Πινακίδες από Κερί». Προς μεγάλη μου έκπληξη η Πόλυ φαινόταν κάπως να παίρνει το μέρος του Ιωνά στην ανάγνωσή της, βάζοντας στο κέντρο του ενδιαφέροντος την αγανάκτηση για «το δεντράκι του», παρόλη την sui generis προσωπικότητα του προφήτη. Η εκδοχή της Πόλυς με έκανε να αναβάλω τη δημοσίευση της δικιάς μου ιστορίας (και όχι μόνο γιατί μου είχε κάνει scoop θεματολογικά, αλλά και γιατί ήθελα να το ξανασκεφτώ λίγο το ζήτημα). Μετά πέρασε ο καιρός, οι μήνες και τα χρόνια και ο Ιωνάς καταχωνιάστηκε στη μνήμη μου και στα αζήτητα των αδημοσίευτων «παραλίγο ιστοριών» του ιστολογίου, από όπου ανασύρθηκε χτες για λόγους επιεικώς άσχετους, καθώς γυρνώντας από μια εκδρομή στην ανατολική Κρήτη αυτή τη φορά, και με άλλη παρέα, θυμήθηκα κάτι αστείες ιστορίες και γελώντας ανακάλυψα αιφνιδίως ότι ήμουν στο αντίθετο ρεύμα οπότε σοβάρεψα ξαφνικά (ευτυχώς δεν ερχόταν κανείς) μουρμουρίζοντας «Πού ‘σαι ρε Τζόνας;» κι αφού ξεμπέρδεψα με τα χρόνια πολλά στους εορτάζοντες (καθότι των Ταξιαρχών και γιόρταζαν διάφορα απροσδόκητα ονόματα) έκατσα και ξαναδιάβασα από την αρχή την ιστορία και σκέφτηκα ότι η αψυχολόγητη οργή του Ιωνά ίσως δεν ήταν τελικά ένα ξέσπασμα εγωιστικής παράνοιας ή άντε, εκδήλωση γεροντικού πείσματος ή ίσως αγκίστρωση σε μια διαψευσμένη προσδοκία (μια ακόμα διαψευσμένη προσδοκία), αλλά μπορεί να ήταν κάτι πιο βαθύ, πιο σκοτεινό, πιο θεμελιακό, κάτι που έλκει την καταγωγή του στο επώδυνο παρελθόν του ανθρώπου εκείνου.

Για κάποιον που έχει περάσει τρεις μέρες (ή τρεις μήνες ή τρεις αιώνες) στην κοιλιά του κήτους, ένα δεντράκι είναι μια παρηγοριά, δεν είναι;


[...] ἀπέῤῥιψάς με εἰς βάθη καρδίας θαλάσσης, καὶ ποταμοὶ ἐκύκλωσάν με· πάντες οἱ μετεωρισμοί σου καὶ τὰ κύματά σου ἐπ᾿ ἐμὲ διῆλθον. [...] περιεχύθη μοι ὕδωρ ἕως ψυχῆς, ἄβυσσος ἐκύκλωσέ με ἐσχάτη, ἔδυ ἡ κεφαλή μου εἰς σχισμὰς ὀρέων. [...] κατέβην εἰς γῆν, ἧς οἱ μοχλοὶ αὐτῆς κάτοχοι αἰώνιοι, καὶ ἀναβήτω ἐκ φθορᾶς ἡ ζωή μου [...].
.
.
.
Καὶ προσέταξε Κύριος τῷ κήτει, καὶ ἐξέβαλε τὸν Ἰωνᾶν ἐπὶ τὴν ξηράν.



Σ.Σ. Το κείμενο της Πόλυς Χατζημανωλάκη περιλαμβάνει διάφορες αναφορές όπου η ιστορία του Ιωνά χρησιμεύει ως έμπνευση· θα ήθελα ίσως να προσθέσω ένα δημοτικό τραγούδι που είχα διαβάσει στη συλλογή του Ν. Πολίτη και μου διαφεύγει τώρα ο τίτλος του, όπου σε μια φουρτούνα οι ναυτικοί προσεύχονται «ο καθένας στο Θεό του» όπως οι συνάδελφοί τους της ιστορίας του Ιωνά. Το πλήρες κείμενο του Ιωνά από τους Ο' μπορείτε να βρείτε εδώ αλλά αν χρειάζεστε μετάφραση και αντέχετε τις επικολυρικές εκφράσεις μπορείτε να βρείτε μία κάπως γλαφυρή απόδοση εδώ. Αν και με εντυπωσιάζει ως ιδέα δεδομένων των ναυσιπλοϊκών μέσων της εποχής, την άποψη ότι η Θαρσίς, προορισμός του Ιωνά, βρισκόταν στην Ιβηρική χερσόνησο την πρωτοδιάβασα σε ένα βιβλίο για την ιστορία της Πορτογαλίας (και αργότερα την ξαναείδα εδώ κι εκεί στο διαδίκτυο). Την άποψη ότι η «κολοκύνθη» δεν είναι ακριβώς κολοκυθιά την συνάντησα σε μια προτεσταντικής προέλευσης μετάφραση της Βίβλου (άλλωστε το γνωστό σήμερα κολοκύθι είναι φυτό του Νέου Κόσμου, δείτε και σχετικό άρθρο του ειδήμονος Ν. Σαραντάκου εδώ).

Α, ναι, η φράση με τις «μάταιες γενεαλογίες» μου έχει μείνει από ένα απόσπασμα του Νικόδημου του Αγιορείτη που διάβασα στο πίσω μέρος μιας έκδοσης του Ερωτόκριτου και έχω ξαναμνημονεύσει
εδώ.

25/10/15

Φραπέ, εσπρέσο, ελληνικό


Η κατά Ορφέα Περίδη εκδοχή του ελληνικού (τούρκικου) καφέ.

Τώρα που γύρισε ο καιρός, γύρισε και ο καφές. Από φραπέ σε ελληνικό. Δηλαδή τι ελληνικό, τούρκικος είναι, αλλά στα πλαίσια του εθνικού ευπρεπισμού επικράτησε το ελληνικός και το λέω κι εγώ όπως όλοι. Πάντως εδώ και λίγες μέρες που βρέχει κι έχει βάλει μια δροσούλα, δεν τραβιέται πλέον ο φραπέ. Η μαύρη αλήθεια είναι ότι ανάμεσα σε αυτές τις δύο εκδοχές παίζω, αν και στο σπίτι υπάρχει και καφετιέρα για γαλλικό και μια εισέτι προβληματική εσπρεσιέρα, και φυσικά οι αντίστοιχες εκδοχές συσκευασμένου καφέ στα ντουλάπια.

Οι δικοί μου έπιναν ελληνικό, φυσικά, χειμώνα-καλοκαίρι. Ακόμα πίνουν. Όταν ήμουν μικρός για κάποιο λόγο «δεν έκανε» να πίνουμε καφέ τα μικρά, οπότε δε μου δίδαξαν την παρασκευή του. Έμαθα όμως από τη γειτόνισσα, τη θεία Βούλα. Δεν ήταν πραγματική θεία μου, απλά ο άντρας της ο Τάσος ήταν κολλητός του πατέρα μου παιδιόθεν, και όταν μεγάλωσαν και βάλανε δυο δραχμές στην άκρη, χτίσανε τα σπίτια τους μεσοτοιχία, με κοινή αυλή. Ο Τάσος ήτανε Μανιάτης και με τη Βούλα ήτανε παραδοσιακό ζευγάρι, οπότε έκανε τον καφέ η Βούλα το απογεματάκι και τον πήγαινε στον Τάσο να τον πιει στην σκιά της αυλής, προσέχοντας πάντα να είναι όπως τον ήθελε ο άντρας της, βαρύς γλυκός. Η ίδια στεκόταν παράμερα όσο ο Τάσος έπινε τον καφέ του. Οι δικοί μου πάλι ήτανε Καριώτες εξίσου παραδοσιακοί, οπότε παραδοσιακά ο πατέρας μου έκανε τους καφέδες και σέρβιρε τη μάνα μου που ήθελε πάντα λίγο παραπάνω ζάχαρη από το «με ολίγη» του μπαμπά, και χωρίς καϊμάκι. Έπιναν τους καφέδες καθισμένοι δίπλα δίπλα και κουβεντιάζοντας περί ανέμων και υδάτων, πρωί και απόγευμα. Όποτε ο πατέρας μου ήταν μπαρκαρισμένος η μάνα μου δεν πολυέπινε καφέ, διότι κατά δική της ομολογία τον έκανε χάλια. Περίμενε να γυρίσει ο πατέρας μου να της τον φτιάξει.

Παίρνανε πάντα Λουμίδη φρεσκοκομμένο από το κεντρικό κατάστημα στην Αθήνα ή τον Πειραιά. Την εποχή εκείνη υπήρχαν μηχανές που έκοβαν καφέ επιτόπου στους φούρνους της γειτονιάς, αλλά ο μπαμπάς ως άνθρωπος μερακλής αρνιόταν να πιει καφέ που δεν ήταν φρεσκοκαβουρδισμένος και φρεσκοκομμένος και γυρνούσε από το Λουμίδη με κιλά καφέ που μοσχομύριζαν, ειδικά αν επίκειτο ταξίδι στην Ικαρία όπου φυσικά κατάστημα Λουμίδη δεν προβλεπόταν. Κάπου στα οικογενειακά κειμήλια υπάρχει κι ένας χερόμυλος που σε ακόμα παλιότερες εποχές έκοβαν τον καφέ τους επιτόπου. Η μακαρίτισσα η γιαγιά μου τον είχε βγάλει σε αχρηστία διότι της θύμιζε την κατοχή όπου άλεθαν καβουρδισμένο ρεβύθι, ελλείψει αληθινού καφέ.

Κάποια εποχή στα τέλη της δεκαετίας του ’70 ή αρχές του ’80, υπήρξε μια σχετικά μακρά περίοδος που οι εισαγωγές καφέ είχαν σταματήσει για κάποιο απροσδιόριστο λόγο, τελωνειακής αιτιολογίας ίσως. Το θέμα έπαιζε ψηλά στις ειδήσεις, και θυμάμαι τα κόμματα της αντιπολίτευσης να καταγγέλλουν την ανικανότητα της κυβέρνησης (του Ράλλη, νομίζω) να εξασφαλίσει τον καφέ του κοσμάκη. Ο πατέρας μου, μπαρκαρισμένος τότε, έγινε δέκτης οικογενειακών παραπόνων δι’ αλληλογραφίας, και όταν ξεμπάρκαρε κατέφθασε αρματωμένος με διάφορες εναλλακτικές συσκευασίες διαφόρων εξωτικών πραγμάτων που παρέπεμπαν σε καφέ αλλά δεν ήταν αυτό που ξέραμε. Το ένα ήταν κάποια κιλά αμερικάνικος Maxwell House, χοντροκομμένος, για εκείνη τη συσκευή που λέγανε percolator ή κάπως έτσι. Το δεύτερο ήταν δυο μεγάλες συσκευασίες Νεσκαφέ. Τα εναλλακτικά προϊόντα δεν ενθουσίασαν τους μεγάλους της οικογένειας, ωστόσο η νεολαία έσπευσε να ασπασθεί αυθωρεί και παραχρήμα τα μηνύματα των νέων καιρών που πλησίαζαν, ειδικά αφού για κάποιο λόγο οι μεγάλοι δεν τα θεωρούσαν αληθινό καφέ που «δεν έκανε» να πίνουμε, αλλά κάποιας μορφής ατελές υποκατάστατο που «δεν πείραζε».

Ριχτήκαμε λοιπόν μετά μανίας στην παρασκευή διαφόρων νέου τύπου καφέδων, και αν και ομολογουμένως ο αμερικάνικος (που απουσία του κατάλληλου μηχανήματος προσπαθούσαμε να τον φτιάξουμε ως να ήταν ο σημερινός «γαλλικός» σε φίλτρο χειρός) ήταν ένα αποτυχημένο νερομπλούκι, ο Νεσκαφέ μας αποζημίωνε με τη μέθοδο παρασκευής που λέγεται «κουταλάτο», δηλαδή με ανηλεές χτύπημα με ζάχαρη και ελάχιστο νερό σε φλυτζάνι, μέχρι να γίνει μια σχεδόν λευκή κρέμα, στην οποία προσθέταμε αργά και βασανιστικά ζεστό νερό ανακατεύοντας μέχρι να σχηματίσει έναν σχετικά παχύ αφρό που αντικαθιστούσε το καϊμάκι του ελληνικού.

Κάποτε έληξε το θέμα με τις εισαγωγές καφέ και αποκαταστάθηκε η τάξη με τον ελληνικό, αλλά στο μεταξύ εμείς (και νομίζω μια ολόκληρη γενιά μαζί μας) είχε εθιστεί στη νέα μόδα του Νεσκαφέ, χειμώνα καλοκαίρι. Η δεκαετία που ακολούθησε πρέπει να ήταν η χρυσή δεκαετία του φραπέ: το όνειρο κάθε νεαρού που σεβόταν τον εαυτό του ήταν να ανοίξει καφετέρια, δηλαδή ένα μαγαζί που αποκλειστικό προϊόν προς πώληση θα είχε τις μπουρμπουλήθρες του φραπέ. Καφενεία έκλειναν (ή βάραγαν μύγες) και νέες καφετέριες άνοιγαν παντού, με αναπαυτικές πολυθρόνες ή καναπέδες αντί για τις άβολες καρέκλες των καφενείων, ώστε να περνάνε αβίαστα οι ώρες που άραζες και συγκεντρωνόσουν στις μπουρμπουλήθρες σου, χαζεύοντας τηλεόραση ή ακόμα καλύτερα βίντεο – το νέο παιχνιδάκι της δεκαετίας.


Μια εναλλακτική ανάγνωση της καφετέριας («ωραία και η κυρία που σερβίρει»), από το μπαρμπα-Σταύρο Καραμανιώλα και τους Χειμερινούς Κολυμβητές.

Η επόμενη κρίση εισαγωγών καφέ, επί ημερών ΠΑΣΟΚ πλέον, βρήκε τον πατέρα μου ξέμπαρκο οριστικά πια. Ημείς οι νεώτεροι δεν είχαμε άγχη, καθότι ο Νεσκαφέ δεν έλειπε, αλλά οι μεγαλύτεροι της οικογένειας άνοιγαν κάθε βράδυ την τηλεόραση με την κρυφή ελπίδα αντί να ακούσουν τη Βασούλα την Παπανδρέου να καταγγέλλει την κερδοσκοπία των μεσαζόντων, να ακούσουν ότι κάπως αποκαταστάθηκαν οι εισαγωγές. Ο μπαμπάς για πρώτη και μοναδική φορά στη ζωή του έπιασε στασίδι σε καφενείο, από όπου γυρνούσε βρίζοντας την ποιότητα καφέ που σερβίρανε («ούτε σε μνημόσυνο τέτοιο χάλι»), ενώ η μάνα μου που το να βρεθεί σε καφενείο ήταν αποφασιστικά έξω από τις αντιλήψεις της για την ευπρεπή συμπεριφορά των κυριών, χτυπούσε τα χέρια της γοερά.

Μια μέρα ο μπαμπάς κουβάλησε μια καφετιέρα του γαλλικού καφέ, μάρκας PHILIPS, μαζί με ένα πακέτο καφέ νομίζω Melitta. Παρόλα τα τέσσερα χιλιάρικα που κόστισε το νέο γκάτζετ, η μάνα μου δεν ψήθηκε ούτε δευτερόλεπτο να πιει κάτι που δεν είχε ούτε καϊμάκι ούτε κατακάθι και που εμείς το στουμπώναμε στο γάλα, όλο ευχαρίστηση. Ευτυχώς κάποτε η σοσιαλιστική κόντρα με τους χονδρέμπορους έλαβε τέλος, και το στοκ Λουμίδη αποκαταστάθηκε μαζί με την οικογενειακή γαλήνη. Η καφετιέρα εξορίστηκε στα ψηλότερα ντουλάπια της κουζίνας, από όπου την κατέβασα εγώ όταν ξεκίνησα τη διπλωματική μου εργασία στο πανεπιστήμιο, σε ένα παράμερο εργαστήριο εντελώς άδειο από άλλο κόσμο και εξοπλισμό.

Πέρασα εκεί μέσα οχτώ χρόνια γεμάτα, από τα τέλη του ’88 ως τις αρχές του ’97 που πήγα φαντάρος. Η καφετιέρα με συντρόφευε καθημερινά, με το χαρακτηριστικό της γουργούρισμα και τον τεράστιο αριθμό καφέδων που έφτιαχνε όχι μόνο για τα μέλη του εργαστηρίου αλλά και για τη γειτονιά. Θυμάμαι τις μέρες εκείνες με σχετική νοσταλγία· είχαμε ένα κουτί που βάζαμε ψιλά που χρησίμευαν για αγορά καφέ, φίλτρων, ζάχαρης και ενίοτε γάλακτος (αν και δεν έβαζαν όλοι γάλα). Η καφετιέρα χρησίμευε ενίοτε και ως γκομενοπαγίδα· έλεγες ας πούμε στο σκοτεινό αντικείμενο του πόθου «έρχεσαι πάνω να σε κεράσω ένα καφεδάκι;» και μέχρι να ακουστεί το γουργούρισμα και να αρχίσουν να στάζουν οι πρώτες σταγόνες ενώ η μυρωδιά είχε γεμίσει το δωμάτιο, είχες το χρόνο να δημιουργήσεις το κατάλληλο κλίμα.

Δεν δούλευε πάντα το κόλπο (για την ακρίβεια, κατά κανόνα δεν δούλευε), αλλά η καφετιέρα έβγαλε τα λεφτά της με το παραπάνω, κι ακόμα κι όταν μισοτρύπησε κάποτε από τους επανειλημμένους καθαρισμούς με οξικό οξύ (σε εργαστήριο είμασταν άλλωστε) για να φύγουν τα άλατα που μάζευε με τα χρόνια, αντιστάθηκα στον πειρασμό να την πετάξω και την κουβάλησα πίσω στο ψηλό ντουλάπι της κουζίνας του πατρικού, από όπου ξανακατέβηκε για να με συνοδέψει στο πρώτο δικό μου σπίτι, στην αρχή του νέου αιώνα. Την κουβάλησα μέχρι την Κρήτη στην πρώτη μου εγκατάσταση εδώ· όταν πείστηκα ότι είναι εντελώς άχρηστη, ανακύκλωσα τα μηχανικά μέρη, αλλά κράτησα τη φλάσκα και το πλαστικό φίλτρο που ακόμα σέρνω μαζί μου μετά από δεκαεφτά μετακομίσεις.

Στο μεταξύ είχαν καταφτάσει ο εσπρέσο και ο φρέντο. Υπήρχαν βέβαια και παλιότερα «ψαγμένα» μαγαζιά που έκαναν εσπρέσο και καπουτσίνο, αλλά η υποχρέωση να πηγαίνεις στα «ψαγμένα» μέρη επιβλήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’90 με τόσο υποχρεωτικό τρόπο που εμείς οι παλιοί αφισιονάδο του γαλλικού και του φραπέ είμασταν τόσο παρωχημένοι που αποκλειόταν να χτυπήσουμε γκόμενα στα σοβαρά. Η νεώτερη γενιά αδυνατούσε να αντιληφθεί τον εκσυγχρονιστικό ρόλο που είχε παίξει ο Νεσκαφέ δεκαπέντε-είκοσι χρόνια νωρίτερα, και προκειμένου η πολιτισμική διαφορά να δημιουργήσει αληθινό χάσμα, ακόμα και οι βαριές περιπτώσεις σαν εμένα αντικαταστήσαμε τον καλοκαιρινό φραπέ με φρέντο. Ως αντίπραξη όμως στην καθολική επιβολή, αναπτύξαμε μια τάση «επιστροφή στις ρίζες» τουλάχιστον το χειμώνα, οπότε θυμάμαι με μια ορισμένη συγκίνηση το πρώτο μπρίκι που σούφρωσα από το πατρικό μου και το πήγα σπίτι μου για να φτιάξω τον πρώτο ελληνικό καφέ του έτους 2000.

Κάπως έτσι πέρασαν τα χρόνια, κι εκεί που άλλοι ήτανε στους λούνγκους και τους μακιάτους, εγώ είχα περάσει στη φάση «με ολίγη, και ναι και όχι, σε χοντρό φλυτζάνι και με φουσκάλες στη μέση», αν και χωρίς την πατρική υποχρέωση να στήνομαι στην ουρά του Λουμίδη, καθώς μου αρκούσε ο συσκευασμένος του σουπερμάρκετ. Στη δουλειά βέβαια δεν μπορούσες να πιείς ελληνικό (εκτός αν για κάποιο διεστραμμένο λόγο σου άρεσε ο «βαπορίσιος», που δε φαντάζομαι να υπάρχει άνθρωπος που να του αρέσει αυτό το αίσχος), οπότε ειδικά το καλοκαίρι που αχρηστεύονταν οι καφετιέρες του γαλλικού, έκανα πλέον ουρά στο κυλικείο με τα πλήθη που συνωστίζονταν περιμένοντας να βγάλει τον εσπρέσο η μηχανή και να χτυπηθεί το αφρόγαλο, και μετά ο επόμενος ένα από τα ίδια, πέντε λεπτά ανά παραγγελία ήθελε πάνω κάτω, κι όταν ερχόταν η σειρά μου επιτέλους έλεγα «φραπέ» και ξεμπέρδευα σε τριάντα δευτερόλεπτα παρά τα αποδοκιμαστικά βλέμματα των φρεντοφρονούντων γύρω γύρω.

Όταν βρέθηκα στην Ολλανδία, στο εργαστήριο ο κόσμος έπινε κατά σύστημα ένα πράγμα που έβγαινε από ένα μηχάνημα τιγκαρισμένο στο Douwe Egberts και στο οποίο πατούσες ένα κουμπάκι που έλεγε «καφέ» και έβγαινε ένας αραιός γαλλικός, κι ένα άλλο που έλεγε «εσπρέσο» και έβγαινε ακριβώς ο ίδιος γαλλικός σε μικρότερη ποσότητα. Ο καφές ήταν προσφορά του Τμήματος Βιολογίας στους εργαζόμενους δωρεάν, πράγμα εντυπωσιακό για τα ολλανδικά δεδομένα, αν και θυμάμαι μια δόση που η διαχείριση του κτιρίου απεφάνθη ότι υπερκαταναλώνουμε καφέδες και άρα πρέπει να τους πληρώνουμε. Αμέσως ξεσηκώθηκε κύμα διαμαρτυρίας, στα πλαίσια της οποίας παρουσιάστηκε και ένα διάγραμμα που συσχέτιζε την επιστημονική παραγωγικότητα (σε δημοσιεύσεις) με την κατανάλωση καφέ (σε λίτρα), υπονοώντας ότι η αψυχολόγητη απόφαση της διαχείρισης απειλούσε να ρίξει στα τάρταρα την παραγωγικότητα του Ιδρύματος. Εντυπωσιασμένη ίσως από το διάγραμμα (και αγνοώντας μάλλον τη βασική επιστημονική αρχή ότι correlation δεν σημαίνει causation) η διαχείριση υπαναχώρησε εν μέρει, δεχόμενη να είναι τζάμπα ο καφές, αλλά αρνούμενη να πληρώνει τη ζάχαρη και το γάλα (πράγμα παράξενο σε μια χώρα που το γάλα τους τρέχει από τα αυτιά, αλλά τέλος πάντων). Αμέσως τα εργαστήρια ανασυντάχθηκαν παραγγέλνοντας ικανές ποσότητες ζάχαρης και γάλακτος σε σκόνη δήθεν ως αναλώσιμα για την καλλιέργεια των ζουζουνιών που μεγαλώναμε, και το ζήτημα έληξε εκεί.

Πάντως το ψωμί της ξενιτιάς είναι πικρό, και ο καφές της ακόμα πικρότερος, όπως με δίδαξε ο φίλος στο Άμστερνταμ που είχε υπερηφάνως εξοπλιστεί με την τελευταία λέξη της τεχνολογίας για Νεσπρέσο και αντίστοιχες αμπούλες διαφόρων γεύσεων, και αναρωτιόταν τι χώρα είναι αυτή που δε μπορούν να φτιάξουν έναν καφέ της προκοπής (παρότι συμπλήρωνε εικοσαετία περίπου εκείνη την περίοδο). Δίπλα η σύζυγός του, αμετανοήτως Ελληνίς του ’80, χτυπούσε το τρίτο φραπεδάκι της ημέρας, χειμώνα-καλοκαίρι, αν και έπαιρνε τον τοπικό Νεσκαφέ που δεν κάνει και πολλή μπουρμπουλήθρα (καθότι είμαι πεπεισμένος ότι μας έχουν μυριστεί τους Έλληνες ότι λατρεύουμε τις φούσκες και μας στάζουν και μια σταγονίτσα σαπούνι στο εδώ χαρμάνι για να αφρίζει ωραία, αλλά φυσικά αυτά είναι τα μικρά μυστικά της εταιρίας, φαντάζομαι).

Στην Πορτογαλία πάντως όλα αυτά τους φάνταζαν πολύ εξωτικά και παράξενα, καθότι όλες οι πιθανές εκδοχές καφέ ήταν εσπρέσο, εσπρέσο με λίγο γάλα, εσπρέσο με ακόμα περισσότερο γάλα, και γάλα με εσπρέσο. Εγώ προτίμησα αυτό το τελευταίο, με την ονομασία galâo που σημαίνει «γαλόνι» και είναι ό,τι πλησιέστερο στον καφέ Λάττε που λένε εδώ, αλλά στο σπίτι είχα πάντα ελληνικό και Νεσκαφέ φερμένους από την Ελλάδα σε κάθε ταξίδι (πηγαινοερχόμουν συχνά εκείνη την εποχή για κάποιους λόγους). Θυμάμαι μια επίσκεψη που είχαμε πάει με την Αγία Σουζάνα στο πατρικό της στο Αλεντέζου, μια βαθιά πορτογαλική επαρχία, όπου πήγαμε μαζί με τη μαμά της να πιούμε έναν καφέ σε μια λιμνούλα έξω από το χωριό. Η γυναίκα είπε στην κόρη της να μου πει να πιώ τον καφέ μου γρήγορα γιατί θα κρυώσει, καθώς αφενός είχα πάρει εσπρέσο-με-περισσότερο-γάλα κι αφετέρου με έβλεπε να τον φυσάω. Είπα στη Σουζάνα να της πει ότι στην Ελλάδα πίνουμε παγωμένο καφέ και η Σουζάνα όχι μόνο το μετέφρασε αλλά και το επιβεβαίωσε λέγοντας ότι όταν είχε έρθει εδώ είχε δει νεοέλληνες με τους φραπέδες ή τους φρέντους τίγκα στο παγάκι. Η μαμά γούρλωσε τα μάτια και σταυροκοπήθηκε λέγοντας «μα τι άνθρωποι είναι αυτοί» καθότι αρνιόταν να πιστέψει στην ύπαρξη ενός καφέ όχι φυσικά κρύου αλλά έστω και κάπως χλιαρού.

Όταν έφευγα από τη χώρα μου πήραν δώρο οι συνάδελφοι δυο πάκα galâo στιγμής για να μη μου λείψει (όχι ότι θα μου έλειπε βέβαια, κάπου στα ντουλάπια μου έχει ξεμείνει τουλάχιστον το ένα πακετάκι). Τώρα που επέστρεψα και εγκαταστάθηκα πάλι στην Κρήτη, ξανακύλησα στις παλιές μου συνήθειες και παρότι όπως είπαμε το σπίτι είναι εξοπλισμένο με διαφόρων τύπων καφετιέρες, εγώ έχω μείνει στον ελληνικό και το φραπέ, ανάλογα με την εποχή. Στη δουλειά με τον καιρό η παραγγελία μου έχει γίνει κάπως περίπλοκη, τύπου «μονό φραπέ σε διπλό ποτηράκι με δυο μπιλίτσες καντερέλ και πάααρα πολύ γάλα, ναι, ακόμα περισσότερο, κι άλλο λίγο, ναι ευχαριστώ» αλλά πάλι σε τριάντα δευτερόλεπτα ξεμπερδεύω αφήνοντας κατά μέρος τα φρεντοπλήθη, άλλο βέβαια που για να πιώ τον καφέ θέλω τρεις ώρες περίπου ενθυμούμενος τις παλιές ηρωικές εποχές της καφετέριας. Και τώρα που γύρισε ο καιρός, γύρισε κι ο καφές σε ελληνικό, κι έκατσα το πρωί χαλαρός βλέποντας τη βροχή να πέφτει στα τζάμια να πιώ το καφεδάκι μου αναθυμούμενος μια ιστορία που μου έλεγε μια ψυχή, κοντοσυνομίληκη και με παρόμοιες παραστάσεις, από τη μακρινή δεκαετία του ’80.

Γύριζε ο πατέρας της από τη δουλειά στα χωράφια, κι έτρεχε η μικρή κόρη να τον προϋπαντήσει:

- Μπαμπά, θες να σου κάνω ένα φραπέ;

Την κοίταζε με δυσπιστία ο πατέρας, και πήγαινε μέσα κι έκανε τον ελληνικό του όπως ήξερε. Μια φορά όμως, καλοκαίρι με ζέστη, γυρνάει θεοσκοτωμένος από την κούραση ο άνθρωπος, και τρέχει η μικρή και τον προλαβαίνει με το φραπέ στο χέρι:

- Έλα μπαμπά, πιες να δροσιστείς.

Πιάνει το ποτήρι ο άνθρωπος και διψασμένος όπως ήτανε το αδειάζει μονορούφι – ούτε μπουρμπουλήθρα δεν άφησε. Ύστερα της το δίνει πίσω, της χαμογελάει καλωσυνάτα και λέει:

- Ευχαριστώ, κόρη μου, την ευχή μου να ‘χεις. Κάμε μου τώρα να χαρείς κι ένα καφεδάκι.



Η Νένα Βενετσάνου σε μια ψευδοπροφητική μπαλάντα του καφέ.

19/10/15

Ακούει το «Ικαρία»;

Σκάφος με τη σημαία της Ελευθέρας Πολιτείας Ικαρίας σε ανεπίσημη επίσκεψη στη φθινοπωρινή Άνδρο, Μπατσί (Φωτό © Ροβυθέ, Οκτώβριος 2015)

- Από Δαίδαλο, Ικαρία ακούει;
- Ακούει Ικαρία.
- Πορεία 130.
- Ελήφθη.


Στο αεροδρόμιο της Αθήνας έφτασα μεσάνυχτα Πέμπτης. Παρασκευή απόγευμα ο Νίκος πέρασε και με μάζεψε και ξαναβρεθήκαμε στο αεροδρόμιο όπου συναντηθήκαμε με τον Αντώνη και το Βασιλάκη. Στην αίθουσα αναμονής πέσαμε πάνω στο Δαμιανό· πήραμε όλοι μαζί το αεροπλάνο για Σκιάθο όπου μας περίμεναν οι άλλοι δύο. Ο Φραγκίσκος με το Γιώργο πήραν μαζί τους το Δαμιανό στο «Δαίδαλος». Οι υπόλοιποι τέσσερις, Καριώτες όλοι, γίναμε το πλήρωμα του «Ικαρία». Χάρη στην παρουσία του εντεκάχρονου συνονόματου Βασιλάκη, για πρώτη φορά στα χρονικά αυτής της παρέας δεν με φώναζαν με το υποκοριστικό του ονόματος αλλά με το κανονικό. Προσπάθησα εις μάτην να τους επιβάλω να με φωνάζουν Κηλ, επί το ιστιοπλοϊκότερο Keel, αλλά κανείς δεν τσίμπησε. Δεν πειράζει, σαρανταεφτά χρόνια Βασιλάκης έγινα επιτέλους για τρεις μέρες Βασίλης· επαρκής λόγος να συμπαθήσω τον πιτσιρικά όσο δε λέγεται.

Σαλπάραμε γύρω στις δέκα και μισή, αφού περιμέναμε κάμποσο το Δαίδαλο να ξεμπλέξει την άγκυρά του. Ο καιρός ήταν ακόμα καλός, και βιαζόμασταν να προλάβουμε να περάσουμε το Καβοντόρο πριν μας πιάσει το εξάρι-εφτάρι που προβλεπόταν για την Κυριακή. Στη θάλασσα η συντομότερη οδός δεν είναι πάντα η ευθεία· αποφασίσαμε να κατευθυνθούμε προς Άνδρο ώστε την Κυριακή που θα γύριζε Νοτιάς να μην τον έχουμε κόντρα. Ο προπορευόμενος Δαίδαλος έδειχνε την πορεία (130 μοίρες για Κύμη κατ’ αρχήν) με το πρυμνιό φως να λειτουργεί ως σημάδι. Κάναμε βάρδιες κατά δυάδες (και ο μικρός, που απεδείχθη εξαιρετικός τιμονιέρος). Στη σκοτεινή νύχτα, ο ουρανός ήταν γεμάτος χιλιάδες αστέρια. Ο ήχος της μηχανής (μηχανάδα πηγαίναμε, δε φύσαγε ούτε πέντε κόμβους) διακοπτόταν πού και πού από τις διασκεδαστικές παρατηρήσεις που ερχόντουσαν από το VHF.

- Ικαρία ακούει;
- Έλα Δαίδαλος, ακούει Ικαρία.
- Ερυθρό έχετε;
- Τι ερυθρό; Κόκκινο φως αριστερά;
- Ναι, ερυθρό.
- Στο χωριό μου το λένε κόκκινο. Εσύ απ’ το ίδιο χωριό δεν είσαι;
- Ρε λέγε αν έχετε, δεν το βλέπω.
- Πού να το δεις, αφού είσαι δεξιά. Το κόκκινο είναι αριστερά.
- Καλά, πορεία 130.
- Ελήφθη Δαίδαλος. Τέλος.


Έδωσα κάνα δυο μοίρες ακόμα στον αυτόματο για να πάω λίγο πιο δεξιά. Πάνω στην ώρα το VHF ξαναχτύπησε.

- Προσοχή, Ικαρία, είναι ένα μηχανοκίνητο και μια μηχανότρατα αριστερά μου.

Πριν προλάβω να πω κάτι σαν «Ναι ρε μλκ, τα βλέπω, μπαμ κάνουνε» ακούστηκε μια τρίτη φωνή στο κανάλι 72.

- Γρι-γρι είμαι καπετάνιε, όχι τράτα.
- Α, συγγνώμη,
ακούστηκε πνιγμένος στα γέλια ο «καπετάνιος».
- Από μπροστά σου να περάσω ή από πίσω;
- Από μπροστά, έχω και ουρά πίσω.


Σήκωσα το φορητό VHF:

- Η ουρά ακούει, Δαίδαλος.

Αλλά κάπου εκεί τα έπαιξαν οι μπαταρίες και το φορητό γύρισε αυτόματα στο 16 λίγο πριν εκπνεύσει οριστικά. Δυνάμωσα το κεντρικό VHF ώστε να ακούγεται από την καμπίνα αν μιλήσει κάποιος. Συνέχισα με 130-135 (όλο και πιο δεξιά μου βρισκόταν ο Δαίδαλος παρά την προσπάθεια) μέχρι που τέλειωσε η βάρδια μου κατά τις τέσσερις το πρωί και κοιμήθηκα για μερικές ώρες. Όταν ξύπνησα είχε ξημερώσει, είχε φύγει πίσω μας η Κύμη και η πορεία είχε αλλάξει προς τον Καφηρέα. Στο τιμόνι εναλλάσσονταν πατέρας και γιος. Κάποια στιγμή ο Βασιλάκης βαρέθηκε.

- Μπαμπά, πάω να διαβάσω.
- Εντάξει,
είπε ο Αντώνης. Να σε βλέπω.

Ο μικρός είχε υποδειγματική ψυχραιμία για την περίσταση, ούτε γκρίνια, ούτε «θέλω αυτό» ούτε τίποτα. Είχε μαζί του δύο βιβλία-τούβλα με ιστορίες με δράκους, μάγους και ξωτικά, απομιμήσεις του Τόλκιν, φαντάζομαι. Είχε και μια σειρά από αεροπλανάκια-οριγκάμι, σελίδες χαρτί που με ένα ιδιαίτερο δίπλωμα γινόντουσαν μαχητικά F-16, Σουχόι, Ραφάλ κι ό,τι άλλο θες. Είχε και σχολείο τη Δευτέρα, αλλά δε θα πήγαινε. Μου είπε χαμογελαστά ότι θα έχανε το διαγώνισμα ιστορίας. Αλλά δεν πειράζει, ιστορία έχει κάθε μέρα, το Αιγαίο δεν το διασχίζουμε κάθε μέρα, ε;

Βραχονησίδα απέναντι από τον Καφηρέα. Ούτε τρία μποφώρ. (Φωτό © Ροβυθέ, Οκτώβριος 2015)

Περάσαμε τον Καφηρέα μεσημέρι και φτάσαμε στο Μπατσί γύρω στις τρεις μέσα σε απόλυτη νηνεμία. Η σημαία της Ελευθέρας Πολιτείας Ικαρίας που κρεμόταν από τα ξάρτια μας είχε κεντρίσει την περιέργεια μερικών περιπατητών στο μώλο. Είχε συννεφιάσει, ο καιρός ετοιμαζόταν να γυρίσει. Δέσαμε και πέσαμε στα νερά του λιμανιού κι ύστερα από λίγο πέσαμε τέζα στα κρεβάτια μας για να αναλάβουμε από το πολύωρο ταξίδι. Το λιμανάκι ήταν έρημο, φθινοπωρινό. Το βράδυ φάγαμε σε μια ταβέρνα που στα διπλανά τραπέζια είχε κυρίως ξένους, μόνιμους κατοίκους. Κοιμηθήκαμε νωρίς· η επόμενη μέρα θα άρχιζε πριν χαράξει.

Μπατσί, Άνδρος, Οκτώβριος 2015 (Φωτό © Ροβυθέ).

Ξυπνήσαμε με βροχή και με το κύμα να σκάει με πάταγο στο λιμενοβραχίονα. Φορέσαμε νιτσεράδες και γαλότσες· ο μικρός εξορίστηκε στην καμπίνα του παρέα με τους δράκους και τις σαΐτες και οι λοιποί τρεις ζοριστήκαμε λίγο να λύσουμε και να βγούμε ανοιχτά. Ο αέρας ήταν γύρω στους 25 κόμβους, το κύμα άφριζε γύρω όντας εξάρι γεμάτο, τοπικά μπορεί και παραπάνω. Ευτυχώς είχαμε τον καιρό στο πλάι· ανοίξαμε πανιά (μουδαρισμένοι βέβαια) σε μια αρκετά ξεκούραστη ανοιχτή πλαγιοδρομία. Η ταχύτητά μας έφτανε ίσαμε τους οχτώμισι κόμβους. Ο Δαίδαλος πήγαινε πιο γρήγορα καθώς είχε λίγο μεγαλύτερη ιστιοφορία (και οι τρεις του πληρώματός του ήταν έμπειροι, ενώ από εμάς τους τέσσερις μόνο οι δύο, οπότε το πηγαίναμε πιο συντηρητικά). Το VHF γκρίνιαζε.

- Από Δαίδαλο, πορεία 260.
- Πες του ότι τη βλέπω μπροστά μου τη Τζιά, δε χάνεται.


Δε χανόταν. Χτυπηθήκαμε για κάνα τεσσάρι ώρες αλλά μόλις στρίψαμε προς νότο με κατεύθυνση το Βουρκάρι ο καιρός έπεσε σε ένα αντιμετωπίσιμο τεσσάρι. Στο μεταξύ είχαμε γίνει μουσκίδι μέσα στις νιτσεράδες, πιο πολύ από τον ιδρώτα· ο νοτιάς ήταν ζεστός. Η βροχή είχε σταματήσει, αλλά ο αέρας έπιασε πάλι να δυναμώνει. Μπήκαμε στην Κορρησία κατά τις δώδεκα μπροστά από μια αρμάδα ιστιοφόρων που έτρεχε να κρυφτεί στον κόλπο πριν τους πιάσει άσχημα ο καιρός. Ο Δαίδαλος πρόλαβε και πρυμνοδέτησε υπό γωνία· όταν μπήκαμε εμείς ήδη τσακωνόντουσαν με άλλους που ήθελαν να δέσουν πάνω τους. Τελικά χωθήκαμε εμείς δίπλα σε μια κάπως προβληματική πλαγιοδέτηση που ενισχύσαμε με διαγώνια σχοινιά προς το μώλο (έτσι βέβαια εμποδίζαμε τον οποιοδήποτε άλλο να δέσει δίπλα μας, αλλά τέτοια ώρα τέτοια λόγια). Ο άνεμος έκανε ριπές πάνω από τριάντα κόμβους και μας έσπρωχνε προς την προβλήτα, αλλά τα δίδυμα σκάφη μας απλώς έσπρωχναν τα μπαλόνια και κρατιούνταν καλά από τα σχοινιά και κάπως από τη μισή άγκυρα που είχαμε προλάβει να ρίξουμε.

Σε λίγο στο λιμανάκι γινόταν το αδιαχώρητο· όλοι είχαν σπεύσει να πλαγιοδετήσουν καλού-κακού και οι επόμενοι έδεναν πάνω τους φτιάχνοντας στοίβες από σκαφάκια. Μερικοί έμειναν αρόδου, πάνω στις άγκυρες, περιμένοντας να περάσει το χειρότερο. Κάποια στιγμή βγήκε ήλιος· βάλαμε τα βρεγμένα να στεγνώσουν, κάποιοι βούτηξαν στα νερά, και μετά αράξαμε στις παραλιακές καφετέριες για εσπρέσσο και γλυκάκι βλέποντας κάτι τεράστια καταμαράν να προσπαθούν να χωρέσουν σε δυο μέτρα ντόκο. Η Κορρησία ήταν πολύ πιο κοσμική από το χτεσινό Μπατσί· πλήθη Αθηναίων ιστιοπλόων τριγυρνούσαν στο λιμανάκι σε χτυπητή αντίθεση με το ερημικό Ανδριώτικο λιμάνι. Περάσαμε τις ώρες με εφημερίδα, κουβεντούλα, και τζιν-τόνικ, μέχρι να έρθει ο πλοίο της γραμμής που μάζεψε πλήθη εκδρομέων του Σαββατοκύριακου (και το Δαμιανό από το πλήρωμα του Δαίδαλου) για να τους πάει στο Λαύριο και από κει στην Αθήνα.

Απόψις λιμένος Κορρησίας από το hatch μιας καμπίνας του «Ικαρία». Η κουλούρα χρησιμεύει ως σημαδούρα για να βλέπουν το διαγώνιο σκοινί τα διερχόμενα σκάφη. (Φωτό © Ροβυθέ, Οκτώβριος 2015).

Ψηφίσαμε να πάμε στην Ιουλίδα για βράδυ· όπως συμβαίνει τελευταία άλλα ψηφίζεις κι άλλα βγαίνουν, οπότε η κούραση κέρδισε και ξεμείναμε σε μια ταβέρνα παρά θιν’ αλός όπου πληρώσαμε τον κούκο αηδόνι, προφανώς επειδή τα αθηναϊκά ιστιοπλοϊκά (όχι μόνο) πλήθη φέρνουν μαζί τους και αθηναϊκές τιμές. Οι άλλοι χαρχάλευαν τα κινητά τους ποστάροντας φωτογραφίες και μιλώντας με τις συζύγους. Εγώ που δεν έχω σύζυγο ούτε και smartphone είχα εστιαστεί σε ένα γιαουρτάκι με γλυκό σταφύλι που είχε έρθει για επιδόρπιο και αναρωτιόμουν πόσο θα του πήγαινε η ρακή, αν είχαμε, αλλά πάνω στην ώρα οι Καριώτες της παρέας αρχίσαμε να θυμόμαστε τις πρώτες μας κοινές «ιστιοπλοϊκές» εμπειρίες κάπου στα μέσα της δεκαετίας του ’80 που ο συχωρεμένος ο πατέρας του Φραγκίσκου είχε φέρει στην Ικαρία ένα καΐκι κι εμείς τον είχαμε υποχρεώσει να μας πάει βόλτα από Εύδηλο μέχρι Αρμενιστή, και κουβέντα στην κουβέντα αρχίσαμε τα «θυμάσαι τότε που» μέχρι που ο Βασιλάκης βαρέθηκε και πήγε στο σκάφος να φτιάξει σαΐτες και ο Γιώργος που είναι Σκιαθίτης ο άνθρωπος και δεν έχει το ικαριακό κοινό παρελθόν των υπολοίπων άρχισε να χασμουριέται και στο τέλος πήγαμε μια μεγάλη βόλτα μέχρι να νυστάξουμε και φυσικά νυστάξαμε στο πεντάλεπτο και πέσαμε για ένα μακρύ, βαθύ ύπνο που δεν ταραζόταν από κανένα πολύ πρωινό ξύπνημα.

Το πρωί ο καιρός ήταν ένα απαλό τριαράκι δυτικό με λιακάδα. Τα σκάφη έλυναν και έφευγαν προς το Σαρωνικό· λύσαμε κατά τις έντεκα, το Ικαρία πρώτο καθότι είμασταν απέξω, και προλάβαμε να βγούμε πριν μπει το πλοίο της γραμμής. Ο Δαίδαλος ακολούθησε· φυσούσε ελάχιστα και εντελώς όρτσα, οπότε ήταν μάταιη κάθε προσπάθεια να ανοίξουμε πανιά.

- Ικαρία ακούει;
- Λέγε Δαίδαλος, Ικαρία ακούει.
- Πάρτε πορεία για...
- Πες του ότι το βλέπω το Λονγκ Άιλαντ, δε θα πέσω πάνω,
φώναξε ο Αντώνης από το τιμόνι.

Άποψη Σουνίου από τη θάλασσα, με το ναό του Ποσειδώνα (Φωτό © Ροβυθέ, Οκτώβριος 2015).

Περάσαμε τη Μακρόνησο και το Σούνιο· είχα μια μάταιη ελπίδα ότι μέσα στο Σαρωνικό θα είχαμε λίγο άνεμο στο πλάι, αλλά μέχρι να μπούμε είχε γυρίσει βορειοδυτικός και πάλι φάτσα μας ήτανε.

- Δαίδαλος ακούει;
- Ακούει Δαίδαλος.
- Το Γαϊδουρονήσι από μέσα ή απέξω;
- Από μέσα.
- Εμείς απέξω.
- Πρόσεχε μη μπεις στο Δίαυλο.
- Άσε μας ρε...Τέλος.


Αυτός την πιο σύντομη, εμείς την πιο άνετη διαδρομή. Τον είδα που αποπειράθηκε να ανεβάσει μαΐστρα μήπως κερδίσει κάνα μίλι, αλλά η προσπάθεια ακυρώθηκε σε πέντε λεπτά. Στο τέλος ανέβασε στροφές για να μας προσπεράσει και να μπει πρώτος, καθότι ήξερε τα κατατόπια στον Άλιμο σε αντίθεση με εμάς. Μπήκαμε στη μαρίνα κατά τις 5 το απόγευμα, δέσαμε δίπλα στο Δαίδαλο, μαζέψαμε και νετάραμε όπως όπως. Είπαμε να πάμε για κάνα ποτάκι στο Σκίπερς, αλλά γρήγορα ένας ένας έφευγε να ξαναβρεί την οικογένεια. Σκορπίσαμε λίγο πριν νυχτώσει· πήγα στο πατρικό μου και ξανάγινα Βασιλάκης σε χρόνο dt. Χρειαζόμουν ένα ζεστό μπάνιο κι έναν ήσυχο ύπνο ακόμα. Αλλά νωρίς το πρωί ήμουν πάλι στο αεροδρόμιο.

Έφτασα στο Ηράκλειο κατά τις 11. Πήγα σπίτι και ξεφόρτωσα νιτσεράδες, γάντια, τζάκετ και βρεγμένα ρούχα. Ανέβηκα στη δουλειά πολύ αργά· η Ρ. με περίμενε όλο αγωνία.

- Πώς πήγε η ιστιοπλοΐα;
- Καλά, αλλά δεν ήταν τόσο ιστιοπλοΐα, μηχανάδα πηγαίναμε...
- Κρίμααααα... Σου είπα ότι ξεκίνησα μαθήματα; Έκανα το πρώτο.
- Μου το είπες. Θα σου αρέσει, είμαι βέβαιος.
- Θα θυμηθείς να μου φέρεις το βιβλίο της θεωρίας;
- Θα στο φέρω. Θα το θυμηθώ.


Ικαρία ακούει.

15/10/15

Ἀντινομία (Νίκος Καββαδίας)



Ὁ ἔρωτάς σου μία πληγὴ καὶ τρεῖς κραυγές.
Στὰ κόντρα σκούζει ὁ μακαρᾶς καθὼς τεζάρει.
Θαλασσοκόρη τοῦ βυθοῦ - χίλιες ὀργιὲς -
τοῦ Ποσειδώνα ἐγὼ σὲ κέρδισα στὸ ζάρι.

Καὶ σ᾿ ἔριξα σ᾿ ἕνα βιβάρι σκοτεινὸ
ποὺ στέγνωσε καὶ ξανεμίστηκε τὸ ἁλάτι.
Μὰ ἐσὺ προσμένεις ἀπ᾿ τὸ δίκαιον οὐρανὸ
τὸ στεριανό, τὸ γητευτή, τὸν ἀπελάτη.

Ὅταν θὰ σμίξεις μὲ τὸ φῶς ποὺ σὲ βολεῖ
καὶ θὰ χαθεῖς μέσα σὲ διάφανη ἀμφιλύκη
πάνω σὲ πράσινο πετούμενο χαλί,
θὰ μείνει ὁ ναύτης νὰ μετρᾶ τὸ ἄσπρο χαλίκι.

                                                   m/s Aquarius 1974

Νίκος Καββαδίας - Τραβέρσο


(Σ.Σ. Σκέψη εν πλω στο ιστιοφόρο «Ικαρία», λίγο έξω από το Καβοντόρο).

4/10/15

Τα χέρια της

Φωτό Ροβυθέ, 15/8/2015

     - Καλημέρα, είπε η αλεπού.
     - Καλημέρα, αποκρίθηκε ευγενικά ο μικρός πρίγκιπας και γύρισε, μα δεν είδε τίποτα.
     - Εδώ είμαι, είπε μια φωνή, κάτω από τη μηλιά...
     - Ποια είσαι;, είπε ο μικρός πρίγκιπας. Μου φαίνεσαι πολύ όμορφη...
     - Είμαι μια αλεπού, είπε η αλεπού.
     - Έλα να παίξεις μαζί μου, της πρότεινε ο μικρός πρίγκιπας. Είμαι τόσο λυπημένος...
     - Δεν μπορώ να παίξω μαζί σου, είπε η αλεπού. Δε μ' έχουν ημερώσει.


Κοιτάζω μια φωτογραφία που πόσταρε ένας φίλος στο facebook. Έχει τραβηχτεί κάπου στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του ’80, ίσως το καλοκαίρι του ‘86. Θυμάμαι καλά τη βραδιά που τραβήχτηκε· η παρέα είχε μαζευτεί ως συνήθως στην πλατεία του Ευδήλου και κάποιος έριξε την ιδέα να πάμε να κάτσουμε στην παραλία του Φλες. Πήραμε κρασιά μαζί μας, μαζέψαμε ξερόκλαδα κι ανάψαμε μια βραχύβια φωτιά. Αράξαμε στην άμμο κοιτώντας τα αστέρια και κουβεντιάζοντας, δε θυμάμαι τώρα πια για τι πράγμα. Μάλλον για αυτά που απασχολούν τους εφήβους γενικά. Κάποιος σήκωσε μια φωτογραφική μηχανή και μας τράβηξε έτσι όπως είμασταν ξαπλωμένοι στην άμμο, γύρω από τη φωτιά. Δεν την είχα δει αυτή τη φωτογραφία στον καιρό της, παρά μόνο σχετικά πρόσφατα, μετά την εμφάνιση των social media.

Η ηλικία όλων μας άρχιζε τότε με τον αριθμό 1, κάποιοι και κάποιες πρέπει να πήγαιναν ακόμα σχολείο. Σήμερα η ηλικία όλων μας αρχίζει από 4. Τότε πρέπει να πήγαινα προς το δεύτερο έτος στο Πανεπιστήμιο· σήμερα δεύτερο έτος πάνε τα παιδιά μερικών από τους εικονιζόμενους. Κοιτάζω τη φωτογραφία σκεπτόμενος ότι σήμερα έχουμε αλλάξει, εμφανισιακά τουλάχιστον, όλοι. Ή μάλλον σχεδόν όλοι. Ο χρόνος δεν είναι δίκαιος: με μερικούς ανθρώπους είναι σκληρός, με άλλους πιο επιεικής. Σε πολύ λίγους και εκλεκτούς φαίνεται πως χαρίζεται εντελώς.

Η Α. είναι από τους εκλεκτούς, από αυτούς που λες πως κάπου στο σπίτι τους έχουν κρυμμένο το πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέυ που γερνάει και ασχημίζει ενώ οι ίδιοι μένουν όμορφοι και δροσεροί έξω στον κόσμο. Κοιτάζω τις πρόσφατες φωτογραφίες που την τράβηξα το καλοκαίρι που μας πέρασε και τις συγκρίνω με την παλιά φωτογραφία. Δε βρίσκεις και πολλές διαφορές, ή τέλος πάντων σίγουρα όχι τις διαφορές που θα περίμενες να μαζευτούν σε εικοσιεννιά χρόνια. Έχει το ίδιο λαμπερό χαμόγελο, μακριά κατσαρά μαλλιά που κυματίζουν και μάτια που σε κοιτάζουν σαν αναμμένα κάρβουνα. Η παρομοίωση είναι βέβαια κάπως περιπαθής, και ο ορθολογικός εαυτός μου με πείθει ότι θα φταίει η αντανάκλαση της φλόγας, ή ίσως του φλας.

Δεν είμασταν ιδιαιτέρως φίλοι τότε· σε εκείνη την παρέα εγώ ήμουν αντεπιστέλλον μέλος, περιστασιακό, καθώς τα πιο πολλά παιδιά ήταν δυο-τρία χρόνια μικρότερα, πράγμα που σε αυτές τις ηλικίες έχει μια σημασία. Πολύ λίγα χρόνια αργότερα δεν είχε πια καμμία σημασία και όλες οι καλοκαιρινές ικαριακές παρέες είχαμε γίνει ένα πράγμα, όμως εκείνη δεν πολυερχόταν πια. Σπούδαζε κάπου μακριά κάτι που απαιτούσε καλοκαιρινές πρακτικές ασκήσεις κι ερχόταν για πολύ λίγο - αν ερχόταν ολωσδιόλου. Την εποχή που εμείς τραβούσαμε τα καλοκαίρια μας όσο γινόταν πιο πολύ και επισφραγίζαμε τις φιλίες μας με υπερβολικές κραιπάλες, υποβόσκοντα ερωτισμό και άφθονο αλκοόλ, εκείνη συνήθως δεν ήταν εκεί.

Συν τω χρόνω χαθήκαμε εντελώς· δεν υπήρχε το τηλέφωνό της στην ατζέντα, δεν ήταν από τα άτομα που θα σκεφτόσουν αμέσως να φωνάξεις σε μια μάζωξη ή σε ένα πάρτι. Έτσι κι αλλιώς όλοι ψιλοχαθήκαμε μια εποχή που οι δρόμοι χώριζαν· άλλοι έστηναν δουλειές και οικογένειες, άλλοι ξενιτευόντουσαν για τον ένα ή για τον άλλο λόγο, άλλοι άλλαζαν στυλ και παραστάσεις. Στο τέλος ο καθένας έμεινε με τρεις-τέσσερις-πέντε φίλους που ταίριαζαν πιο πολύ τα χνώτα τους κι οι επιλογές τους, και για τους υπόλοιπους επιφυλασσόταν ένα «έλα, τι γίνεσαι, χαθήκαμε» σε τυχαίες καλοκαιρινές συναντήσεις ή στην καλύτερη περίπτωση κάποιες ευχές σε γιορτές και γενέθλια, κάποιες συναντήσεις σε γάμους και βαφτίσια με το αναπόφευκτο «θυμάσαι τότε που...» κι ύστερα ο καθένας έπαιρνε το δρόμο του πάλι - οικογένεια, υποχρεώσεις, προσωπικές και πολιτισμικές επιλογές.

Όλα αυτά τα χρόνια την είδα, φευγαλέα μάλλον, πολύ λίγες φορές. Σε γάμους, βαφτίσια, πάρτι κοινών γνωστών, δυο-τρεις φορές στην Ικαρία για πολύ λίγο. Κάποια στιγμή ανταλλάξαμε τηλέφωνα, αργότερα γίναμε «φίλοι» με τη φεισμπουκική έννοια του όρου. Για να πω τη μαύρη αλήθεια, δεν έχουμε πολλά κοινά· ο κόσμος μου και ο κόσμος της δεν συναντιούνται παρά σε λίγα πράγματα. Δεν ξέρω πώς ζει, τις παρέες της και τις προτιμήσεις της. Στην Ικαρία πια έρχεται ελάχιστα, καθώς έχει βρει αλλού τους τόπους και τους τρόπους που της ταιριάζουν, και περνάει τα καλοκαίρια (και μερικούς χειμώνες, από όσο ξέρω) εκεί. Σε εμάς θα έρθει ίσως μια φορά στα τρία-τέσσερα χρόνια, και θα μείνει για λίγες μέρες.

Ήρθε φέτος. Την είδα να βγαίνει από το καράβι παραμονή δεκαπενταύγουστου, καθώς αποχαιρετούσα φίλους που έφευγαν. Δεν πρόλαβα να της μιλήσω τότε, αλλά την άλλη μέρα την είδα στο πανηγύρι. Χαιρετηθήκαμε, χορέψαμε λίγο, μιλήσαμε λίγο περισσότερο. Πρόσεξα τη φωνή της, που δεν τη θυμόμουν τόσο βαθιά.

- Μην αγχώνεσαι, είπε (μια φράση του συρμού τώρα τελευταία που σημαίνει τα πάντα και τίποτα). Είναι από τα τσιγάρα.

Κάπνιζε τον ίδιο καπνό με εμένα· της ζήτησα να μου στρίψει ένα τσιγάρο. Πρόσεξα τα δάχτυλά της καθώς μου το πρόσφερε. Δεν τα είχα προσέξει ως τότε. Μακριά, λεπτά δάχτυλα. Ύστερα τα χέρια της. Λεπτά, νευρώδη, δέρμα σταρένιο οργωμένο με φλέβες που εξείχαν.

- Τι κοιτάζεις;
- Τα χέρια σου. Μπορώ να τα βγάλω φωτογραφία;


Δε φάνηκε να παραξενεύεται πάρα πολύ. Ίσως να είναι σχετικά συνηθισμένη να τη φωτογραφίζουν. Πάντως με άφησε. Ο φωτισμός δεν ήταν καλός και το αποτέλεσμα δεν με ικανοποίησε όσο θα ήθελα. Εντάξει, έχω και πολύ μέτρια μηχανή, ειδικά για νύχτα.

- Πρέπει στο φως της μέρας, είπα.
- Εντάξει, συμφώνησε.

Δυο μέρες αργότερα βρεθήκαμε στο φως της μέρας, στη θάλασσα. Το φετινό παράξενο Αύγουστο δεν είχε σχεδόν καθόλου μελτέμια, αλλά εκείνη τη μέρα είχε ένα σχετικό κυματάκι. Προσπάθησα πάλι, με φως αυτή τη φορά, αλλά και πάλι με μέτρια επιτυχία. Αυτό που έβλεπαν τα μάτια μου η μηχανή δεν το αιχμαλώτιζε. Άλλαξα φόντο, πλησίασα πολύ κοντά. Τραβήχτηκε. Ο φακός γινόταν επιθετικός, μου είπε.

Είχε δίκιο, μάλλον. Δεν επέμεινα· το παιχνίδι έχει νόημα όταν το ευχαριστιούνται όλοι. Έκρυψα τη μηχανή, μιλήσαμε, κολυμπήσαμε, ήπιαμε κάτι, ήρθαν κι άλλοι και η παρέα μεγάλωσε, είπαμε «θυμάσαι τότε που» και μερικά ακόμα πράγματα. Κάποια στιγμή έφυγε από την παραλία και σε μια-δυο μέρες και από το νησί. Συναντηθήκαμε άλλη μια φορά λίγο πριν φύγει.

- Θα μου στείλεις τις φωτογραφίες;
- Θα σου τις στείλω. Δεν είναι πολύ καλές όμως.
- Δεν πειράζει.


Δεν έχουμε μιλήσει έκτοτε. Το υπόλοιπο καλοκαίρι πέρασε λίγο στην πίεση, εν μέσω οικογενειακών υποχρεώσεων και προθεσμιών· όχι εντελώς «διακοπές». Κάποια μέρα ένας φίλος πήρε τη μηχανή που είχα αφήσει στο τραπέζι και χάζευε τις φωτογραφίες. Μου έδειξε μία με τα χέρια της.

- Τι είναι αυτό;
- Τα χέρια της Α. Έχει ενδιαφέροντα χέρια.
- Περίεργο, δεν ήξερα ότι κάνετε παρέα.
- Δεν κάνουμε παρέα. Γιατί περίεργο;
- Ε, γιατί ρε παιδί μου είστε εντελώς διαφορετικοί άνθρωποι. Από άλλον πλανήτη. Δε γίνεται να κάνετε παρέα.


Γίνεται, είπε η αλεπού. Βλέπει κανείς στη Γη τόσα περίεργα πράματα...
- Ω! δεν είναι πάνω στη Γη, είπε ο μικρός πρίγκιπας.
Η αλεπού φάνηκε πολύ παραξενεμένη:
- Πάνω σ' άλλο πλανήτη;
- Ναι.
- Έχει κυνηγούς σ' αυτό τον πλανήτη;
- Όχι.
- Πολύ ενδιαφέρον αυτό. Και κότες;
- Όχι.
- Τίποτα δεν είναι τέλειο, αναστέναξε η αλεπού.

Ναι, δεν είναι...


(Σ.Σ. Τα αποσπάσματα από το «Μικρό Πρίγκηπα» του Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερί είναι από την έκδοση του Ηριδανού, σε μετάφραση Στρατή Τσίρκα).


27/9/15

Ρεπορτάζ

Πρόσφυγες ενώ επιβιβάζονται σε λεωφορεία με προορισμό τον Ελαιώνα (© EUROKINISSI/ Γιώργος Κονταρίνης, από την Εφημερίδα των Συντακτών).

Δεν πολυπηγαίνω πια στην Αθήνα, αλλά ως συνεπής ετεροδημότης βρέθηκα την περασμένη εβδομάδα για τις εκλογές. Κατέβηκα Σάββατο μεσημέρι στο κέντρο να κάνω κάτι δουλίτσες και κάτι μικροψώνια που λόγω της γνωστής ικαριακής νωχέλειας δεν έχω ασχοληθεί τόσα χρόνια να βρω πώς μπορώ να τα κάνω στο Ηράκλειο. Εκεί που κατηφόριζα την Πανεπιστημίου για να εντοπίσω ένα λουράκι ωρολογίου χειρός, βλέπω στο πεζοδρόμιο, λίγο πριν τη Χαριλάου Τρικούπη, να κάθονται κατάχαμα καμιά τριανταριά πρόσφυγες.

Δεν μπορούσες να τους πάρεις για τίποτα άλλο, άντρες και γυναικόπαιδα αντάμα, με ένα σακκιδιάκι ο καθένας, κάτι περίμεναν. Σταμάτησα και τους περιεργάστηκα λίγο. Δε μου φάνηκαν εξαθλιωμένοι ή κάτι τέτοιο· καθαροί, σχετικά καλοντυμένοι, μιλούσαν μεταξύ τους χαμηλόφωνα, μερικοί γελούσαν. Δεν είχαν εκείνο τον τρόμο στο βλέμμα που έχω δει σε άλλους απόκληρους. Αν δεν υπήρχαν οι απαραίτητες μαντήλες και τα κάπως λεβαντίνικα χαρακτηριστικά μπορεί και να τους έπαιρνες για ένα μεγάλο γκρουπ εκδρομέων που περιμένουν να περάσει το λεωφορείο τους.

Πάνω στην ώρα κατέφθασε ένα μεγάλο λευκό πούλμαν, από αυτά τα πολυτελή, με μαύρα φιμέ τζάμια. Οι πόρτες άνοιξαν και κατέβηκε ο οδηγός κι ένας άλλος τύπος, εμφανώς Έλληνες. Ο τύπος είχε από ένα κινητό σε κάθε τσέπη, με τα καλώδια του hands free να κατευθύνονται σε διαφορετικό αυτί ανά τηλέφωνο. Μιλούσε σε κάποιον στο ένα τηλέφωνο ενώ ταυτόχρονα άνοιγε το πορτάκι της μπαγκαζιέρας. Το πλήθος σηκώθηκε από το πεζοδρόμιο με εμφανή χαρά. Έκανε ουρά για να αφήσει ο καθένας τη μοναδική αποσκευή του και στη συνέχεια έμπαιναν από τη μεσαία πόρτα στο πούλμαν και καθόντουσαν στη θέση τους. Σε λίγο το πεζοδρόμιο είχε αδειάσει, αλλά το πούλμαν που δεν είχε γεμίσει ακόμα εντελώς περίμενε με ανοιχτές πόρτες. Ο οδηγός κάπνιζε στη μπροστινή πόρτα, ενώ ο καλωδιωμένος τύπος φρουρούσε τη μεσαία και την ανοιχτή μπαγκαζιέρα μιλώντας συνεχώς στο τηλέφωνο.

Πρόσεξα ένα μεσήλικα με άσπρο μπλουζάκι πόλο που πλησίασε, χαιρέτησε τον οδηγό ελληνιστί και μπήκε από τη μπροστινή. Ο κόσμος μέσα στο πούλμαν τον υποδέχτηκε με επιφωνήματα χαράς. Ο τύπος έπιασε το μικρόφωνο και άρχισε να τους μιλάει, μάλλον στα αραβικά. Δεν άκουγα καλά και πλησίασα κάπως από το σημείο που στεκόμουν. Ο οδηγός με κοίταξε ερωτηματικά.

- Τρέχει τίποτα;
- Ειδομενή;
ρώτησα.

Αντί άλλης απάντησης πέταξε εκνευρισμένος το τσιγάρο.

- Είμαστε νόμιμοι, είπε. Τη δουλειά μας κάνουμε.

Δεν αμφέβαλλα· αν ήταν παράνομοι δε θα έδιναν ραντεβού στη μέση της Πανεπιστημίου μέρα μεσημέρι, υπάρχουν ένα σωρό άλλα σημεία να κάνεις τη δουλειά σου. Για λίγη ώρα δεν συνέβη τίποτα, έσβησα κι εγώ το δικό μου τσιγάρο και πήγα να πάρω ένα λουράκι ωρολογίου χειρός. Ξαναπέρασα από το σημείο κάνα δεκάλεπτο αργότερα με το ρολόι με φρέσκο λουράκι στο χέρι. Το πούλμαν ήταν ακόμα εκεί, αλλά η σκηνή είχε ελαφρώς αλλάξει. Ένα δεύτερο πλήθος είχε μαζευτεί και πάσχιζε να χωρέσει τις αποσκευές του στη μπαγκαζιέρα και να μπει στο πούλμαν, αυτή τη φορά από τη μπροστινή πόρτα. Ο καλωδιωμένος έδινε οδηγίες, τις οποίες μετέφραζε ο τυπάκος με το άσπρο μπλουζάκι. Παραπέρα είχαν μαζευτεί πεντέξι περίεργοι και έκαναν χάζι. Πήγα κι εγώ δίπλα τους.

Πρόσεξα μια κοπέλα χωρίς μαντήλα που κρατούσε δυο σημαίες χιαστί στο τέλος της ουράς. Η μία σημαία ήταν ελληνική, η άλλη φαντάζομαι συριακή – πράσινη και μαύρη λωρίδα πάνω και κάτω, και στη μέση λευκή με τρία αστέρια. Δεν ήμουν εντελώς σίγουρος όμως καθότι οι σημαίες μερικών αραβικών κρατών μοιάζουν πολύ, και διαφοροποιούνται λίγο στο αριθμό των αστεριών και στο ακριβές χρώμα της κάθε λωρίδας.

- Τι είναι τούτοι; Τζιχαντιστές; ρώτησε ένας δίπλα μου.

Γύρισα και τον κοίταξα· καμμιά εβδομηνταριά χρονών, εμφάνιση συνταξιούχου.

- Δε νομίζω, είπα.
- Μα για κοίτα τους: φοράνε μαύρα και έχουν μούσια, επέμεινε, δείχνοντάς μου δυο νεαρούς γενειοφόρους με μαύρα t-shirt.

Σκέφτηκα ότι ξέρω στην Κρήτη πάρα πολλούς γενειοφόρους με μαύρα που δεν τους λες και τζιχαντιστές, αλλά περιορίστηκα να παρατηρήσω ότι τα μπλουζάκια γράφανε κάτι στα γαλλικά μάλλον που πρέπει να έλεγε κάτι σαν «βοηθήστε τους πρόσφυγες» και τα αρχικά μιας οργάνωσης, πιθανώς κάποιας MKO.

- Κι εγώ σου λέω ότι είναι τζιχαντιστές, επανέλαβε ο άλλος εμφατικά.
- Αν ήταν τζιχαντιστές, επέμεινα κι εγώ με τη σειρά μου, η κοπέλα δε θα ήταν ξεσκέπαστη, και δε νομίζω να κράταγε ελληνική σημαία.
- Ρε μας δουλεύουνε ρε. Αυτοί ήρθαν εδώ για να...
- Δεν ήρθαν
, τον έκοψα. Φεύγουν. Πάνε αλλού. Αυτό δε θέλετε;

Ο τύπος με κοίταξε με ένα ύφος που έλεγε «είσαι βλάκας». Προσπάθησα να του το επιστρέψω αναλλοίωτο, νομίζω με αρκετή επιτυχία. Απομακρύνθηκε μουρμουρίζοντας. Οι επιβάτες μπήκαν στριμωχτά στο πούλμαν, τελευταία η κοπέλα με τις δύο σημαίες. Ο μεσήλικας με το άσπρο πόλο έμεινε απέξω· τους αποχαιρέτησε καθώς το πούλμαν άναβε φλας για να βγει στη ροή της κυκλοφορίας. Το πεζοδρόμιο ήταν πια εντελώς άδειο.

Ανηφόρισα προς το μετρό· έκανα ένα μικρό κύκλο για να αποφύγω τον εβδομηντάρη με τους «τζιχαντιστές» που στεκόταν και χάζευε τους τίτλους των εφημερίδων σε ένα κιόσκι. Δεν πιστεύω ότι η βλακεία είναι κολλητική, αλλά δε βλάφτει να παίρνεις και μερικά στοιχειώδη μέτρα.

Κοίταξα την ώρα· ίσα που προλάβαινα να χρησιμοποιήσω το ίδιο εισιτήριο του μετρό με το οποίο είχα έρθει.



Σ.Σ. Όπως βρήκα μετά σε σχετικό άρθρο στη wikipedia, η σημαία που κράταγε η κοπέλα δεν ήταν η «επίσημη» σημαία του συριακού κράτους που χρησιμοποιεί η κυβέρνηση Άσαντ, αλλά η «παλιά» σημαία που κατήργησε το Μπαάθ και έχουν τώρα επαναφέρει σε χρήση οι δυνάμεις της συριακής αντιπολίτευσης (εκτός βέβαια από την Αλ-Κάιντα και το Ισλαμικό Χαλιφάτο / ISIS που έχουν δικές τους).

6/9/15

Ένας γέρος στο παγκάκι

Ο κύριος Γιάννης, στο παγκάκι έξω από το Φαρμακείο στο Κεραμέ. Φωτό Ροβυθέ, Αύγουστος 2015.

Καθόταν στο παγκάκι έξω από την είσοδο του φαρμακείου. Μπαίνοντας τον χαιρέτησα· κούνησε το κεφάλι. Βγαίνοντας με σταμάτησε.

- Εσύ με χαιρέτησες γιατί ξέρεις ποιος είμαι, αλλά εγώ δεν ξέρω εσύ ποιος είσαι.


Του είπα, κατά το ικαριακό έθος, τα ονόματα των γονιών μου. Με θυμήθηκε· ίσως να θυμήθηκε και ότι είχα βρεθεί στο σπίτι του μια-δυο φορές πριν λίγα χρόνια.

- Τι κάνουν οι γονείς σου; ρώτησε.

Του είπα την αλήθεια, ότι περνάνε τα χρόνια και το γήρας ου γαρ έρχεται μόνον. Συμφώνησε. Κι αυτός αυτής της γενιάς είναι, άλλωστε. Τον επαίνεσα πάντως που κρατιέται μια χαρά. Μου είπε ότι σε μερικούς, όπως στους δικούς μου, τα προβλήματα ξεκινούν από το κεφάλι, σε άλλους, όπως εκείνος, από τα πόδια. Πού κουράγια τώρα πια.

Ρώτησα αν πηγαίνει ακόμα στα χωράφια. Μου είπε ότι έχει φέρει τα χωράφια κοντά, γύρω από το σπίτι. Ό,τι είναι μακρύτερα το έχει δώσει αλλού, ώστε να μπορεί ο ίδιος να πηγαίνει στα κοντινά. Ρώτησα αν δεν πηγαίνει ούτε στο Δρούτσουλα.

- Όχι, με 350 ευρώ σύνταξη τι να πρωτοκάμεις; Άμα θες αμάξι για να ανέβεις στο Δρούτσουλα και να ξανακατέβεις, θες και μεροκάματο να πληρώσεις εργάτη, πάει η σύνταξη. Τα έδωσα κι εκείνα.
- Τίποτα ζώα δεν έχετε κρατήσει;
- Έχω, έχω κότες, έχω δυο κατσικούλες. Εδώ, στο σπίτι.


Ρώτησα για τη γυναίκα του, για τα παιδιά, τα εγγόνια (αν και μισοήξερα τις απαντήσεις). Του έδωσα συγχαρητήρια για το καινούργιο βιβλίο που εξέδωσε ο γιος του· μια λεπτομερή καταγραφή της ικαριακής εξωτερικής μετανάστευσης τον 20ο αιώνα. Δουλειά μυρμηγκιού, πολλών χρόνων. Το μάτι του έλαμψε· καμάρωνε μέσα του.

- Να ‘ξερες πόση δουλειά είχε αυτό το βιβλίο… Ό,τι δούλευε τα καλοκαίρια το ξόδευε για να πάει το χειμώνα στην Αμερική, την Αυστραλία, να μαζέψει το υλικό. Κι έγραφε μέρες, βδομάδες, μήνες… Είναι η τρέλα του.

Του είπα ότι οι τρελοί πάνε τον κόσμο μπροστά, οι γνωστικοί κάθονται στα αυγά τους και αν δεν υπήρχε μερικών η τρέλα ο κόσμος θα έμενε απαράλλαχτος. Φάνηκε να συμφωνεί. Παίνεψα και τη γραφή της κόρης του, ανέφερα τα διαδικτυακά της κείμενα κάμποσα από τα οποία δημοσιεύτηκαν επίσης πρόσφατα σε ένα συλλογικό τόμο.

- Ναι, κι εκείνη καλή είναι… είπε και χαμογέλασε.

Το είπε με έναν τόνο μεγάλης τρυφερότητας και με το ίδιο καμάρι, αλλά δε μίλησε παραπάνω· ίσως να σκεφτόταν ότι δεν είναι πρέπον να παινεύει πάρα πολύ τα παιδιά του συνομιλώντας με έναν περίπου άγνωστο. Γνωρίζω βέβαια ότι ο ίδιος έχει συμβάλει κατά πολύ στις ιστορίες της κόρης, με τις αφηγήσεις του για την Ικαρία μιας άλλης εποχής, πολύ συχνά ως πρωταγωνιστής τους. Γνωρίζω ακόμα πόσος πλούτος κρύβεται σε αυτές τις αφηγήσεις, όχι μόνο «λαογραφικά» ή γλωσσικά (μιλάει όμορφα παλιά καριώτικα που δεν μπορώ να αποδώσω στο γραπτό λόγο) αλλά και σαν πηγή αληθινής λογοτεχνίας που μόνο η ίδια η ζωή μπορεί να γράψει, καλύτερα από τη φαντασία του οποιουδήποτε συγγραφέα.

Μιλήσαμε ακόμα λίγο για κάτι παλιά πράγματα, για το αν ήταν συμμαθητές με ένα θείο μου (θυμόταν πεντακάθαρα την εποχή που πήγαινε σχολείο και μου διευκρίνισε ότι ο θείος, γεννηθείς το 1927, πήγαινε σε μεγαλύτερη τάξη από τον ίδιο που είναι του ’28). Στο τέλος ζήτησα να τον βγάλω μια φωτογραφία στο παγκάκι· απόρησε λίγο αλλά δεν αρνήθηκε. Η φωτογραφία δεν αποδίδει ακριβώς την εικόνα που έβλεπα ως τότε, κάπως σα να σφίχτηκε λίγο, να «πόζαρε». Δεν επέμεινα πολύ πάντως, άλλωστε τον έχω σε παλιότερες φωτογραφίες με την εγγονή του, πολύ πιο χαλαρό και γελαστό.

Τον αποχαιρέτησα για να επιστρέψω με τα φάρμακα στους δικούς μου· του είπα ειλικρινά πως χάρηκα που τον συνάντησα και πως ελπίζω να ξανασυναντηθούμε. Με χαιρέτησε ευγενικά κι έμεινε στο παγκάκι έξω από το φαρμακείο, δίπλα στο ακουμπισμένο ψαθάκι και στο καλάμι που χρησιμοποιεί ενίοτε αντί για μπαστούνι. Σε μερικούς το γήρας ξεκινάει από τα πόδια, είχε πει.

Μπήκα στο αμάξι σκεπτόμενος ότι σε ένα εναλλακτικό μέλλον ίσως θα παίζαμε κάποτε τάβλι στην αυλή του, κι ίσως τον άφηνα επίτηδες καμιά φορά να κερδίζει ώστε να χαίρεται λίγο περισσότερο και να χαμογελά. Είναι, θυμάμαι, μια από κείνες τις ωραίες καριώτικες αυλές, με δέντρα και λουλούδια. Σκέφτομαι ότι τα πρωινά θα βγαίνει να πιει τον καφέ του κοιτάζοντας τη θάλασσα κι ακούγοντας τις φωνές των παιδιών του Νηπιαγωγείου. Θα σκέφτεται όσα του έφερε η ζωή, καλά και κακά (και τις πίκρες που καθόλου δεν τις στερήθηκε, το ξέρω) κι ύστερα θα πιάνει το καλαμένιο μπαστουνάκι του και θα πηγαίνει στις κότες, στις κατσίκες, στο αμπελάκι του λίγο παραπέρα.

Στο βάθος είδα το πλοίο που έμπαινε στο λιμάνι. Βιάστηκα για να προλάβω να ετοιμαστώ· έφευγα σε λίγες ώρες.

2/9/15

Almost egg stories 2015

Λίγο πριν συμβεί το μοιραίο, με τοστάκι σήμα κατατεθέν και ασορτί λεμονάδα Ικαρίας, στον τόπο που λαμβάνουν χώρα οι περισσότερες από τις ιστορίες.


Πριν πολλά πολλά χρόνια όταν στον Εύδηλο υπήρχαν ακόμα πολλά ζητήματα υποδομών (που ακόμα υφίστανται, αλλά σε κάπως μικρότερο βαθμό), είχε συσταθεί μια τριμελής επιτροπή από πεντέξι άτομα (δηλαδή ήταν πεντέξι αρχικά, αλλά εν τέλει έμειναν οι τρεις) για να διευθετήσει το ζήτημα της παροχής νερού στον οικισμό από την πηγή της Αλάμας στην Ακαμάτρα. Οι νόμιμοι κάτοχοι της πηγής (δηλαδή οι Ακαματριώτες) αντιδρούσαν στην ολοένα αυξανόμενη ζήτηση για νερό των Ευδηλιωτών εις βάρος των δικών τους υδρευτικών και αρδευτικών συμφερόντων και συνεχώς υπήρχαν προστριβές, ειδικά τους καλοκαιρινούς μήνες που η ζήτηση νερού στον Εύδηλο αυξανόταν κατακόρυφα λόγω των παραθεριστών. Μέλη της επιτροπής ήταν ο κύριος Γιάννης, σεβάσμιος καθηγητής του Γυμνασίου Ευδήλου, ο καπεταν-Ξένος, εισέτι επιφανές μέλος της Ευδηλιώτικης κοινωνίας, και ο μαστρο-Λίας, επίσης ναυτικός, που αν και προσωρινός κάτοικος Ευδήλου, ως καταγόμενος από την Ακαμάτρα εκπροσωπούσε τα συμφέροντα του χωριού στην επιτροπή. Κάποια στιγμή υπήρξε μια κατ’ αρχήν συμφωνία για παροχή 120 κυβικών ημερησίως και η τριμελής επιτροπή μας είχε ανέβει στην πηγή για να εξασφαλίσει ότι τα συμφωνηθέντα θα τηρηθούν από όλες τις εμπλεκόμενες πλευρές.

Ο μαστρο-Λίας, ως ειδικότερος επί της μηχανικής των ρευστών (λέμε τώρα...) είχε πατεντάρει ένα σύστημα διανομής με σωλήνες διαφορετικής διατομής που έστελνε διαφορετικές ποσότητες νερού στα δύο δίκτυα ύδρευσης, και με ελάχιστη ανθρώπινη παρέμβαση εξασφάλιζε, κατά τα λεγόμενά του, την ακριβοδίκαιη μοιρασιά ανάμεσα στα δύο χωριά. Οι δύο βεριτάμπλ Ευδηλιώτες ωστόσο δυσπιστούσαν, και ήθελαν πειραματική επιβεβαίωση, οπότε επιτόπου σκαρφίστηκαν έναν αυτοσχέδιο τρόπο μέτρησης όπου η απόδοση του συστήματος διανομής μετριόταν σε αριθμό κουβάδων νερού που οι σωλήνες θα έβγαζαν σε καθορισμένο χρόνο. Αρχίζουν να λοιπόν να μετράνε κουβάδες, τόσοι από δω, τόσοι από κει, αλλά κάποια στιγμή ο καπετάνιος επιχειρεί να αποσπάσει την προσοχή του μηχανικού διηγούμενος ιστορίες από βαπόρια που είχαν κάνει μαζί τύπου «Θυμάσαι μαστρο-Λία, τότε στο Πορτ-Σάιντ που μας είχε πιάσει μια φουρτούνα δέκα μποφώρ», ενώ ταυτόχρονα ο πονηρός καθηγητής δράττεται της ευκαιρίας να βουτήξει δυο κουβάδες από το νερό που αναλογούσε στο ένα χωριό και να τους μεταφέρει στο άλλο με σκοπό να επωφεληθεί κατά τι η γενέτειρά του. Ωστόσο, ο μηχανικός πιάνει την κίνηση με την άκρη του ματιού του (έβλεπε καλά ακόμα τότε) και στρεφόμενος αφήνει κατά μέρος το Πορτ-Σάιντ και τσακώνει τον καθηγητή στα πράσα.

- Πού τους πας κουμπάρε τους κουβάδες;

Κι ο ετοιμόλογος καθηγητής απαντά:

- Για σένα τους παίρνω, κουμπάρε, μια και είσαι Ακαματριώτης αλλά το σπίτι σου είναι στον Εύδηλο, να παίρνεις λίγο νεράκι ακόμα από το χωριό σου να δροσίζεσαι.

(Σ.Σ. ...αλλά δεν τον τουμπάρανε.)

- . - . -

Πολλά χρόνια αργότερα, ο εν λόγω μαστρο-Λίας έχει αγοράσει ένα τραπέζι και έξι καρέκλες από την Αθήνα για το σπίτι του στον Εύδηλο, και αναθέτει λόγω εντοπιότητας τη μεταφορά τους σε γνωστή οικογένεια καλόβολων μεταφορέων από τις Ράχες, αντιπαρερχόμενος τη φήμη ότι ενίοτε χάνουν πράγματα κατά τη μεταφορά λόγω υπερβολικής καριωτίλας. Λίγες μέρες αργότερα, οι μεταφορείς καταφθάνουν στον Εύδηλο με τις έξι καρέκλες και το σώμα του τραπεζιού, τα αποθέτουν στο σπίτι του μαστρο-Λία, ο οποίος κοιτάζει και ξανακοιτάζει, μετράει και ξαναμετράει, και στο τέλος ρωτάει:

- Και πού είναι τα πόδια;
- Ποια πόδια;
- Τα πόδια του τραπεζιού.
- Μα ‘εν μού ‘δωκες πόδια.
- Βρε παλαβός είσαι; Πώς δε σου έδωσα πόδια; Κατάχαμα θα ακουμπάει το τραπέζι;
- ‘εν ξέρω είντα λες, πάντως πόδια ‘εν μού ‘δωκες. Ό,τι μού ‘δωκες το ήφερα.


Περίλυπος ο μαστρο-Λίας αφήνει την επιφάνεια του τραπεζιού κατάχαμα και καταριέται την ώρα και τη στιγμή που εμπιστεύτηκε τους εν λόγω συμπατριώτες, ωστόσο την επόμενη μέρα που ξυπνάει να πιει καφέ βρίσκει τα ελλείποντα πόδια αφημένα στην εξώπορτα. Περιχαρής μοντάρει το τραπέζι, ακουμπάει και τον καφέ απάνω, και παίρνει τηλέφωνο το μεταφορέα.

- Τα βρήκες τα πόδια τελικά, ε;
- Βρε είντα πόδια; Σού ‘πα και χτες πως πόδια ‘εν μού ‘δωκες.
- Πάψε βρε παραβάτη, και πώς βρέθηκαν σήμερα όξω αφ’ την πόρτα;
- Ε, πόδια είναι, πορπατούνε, πήραν το δρόμο κι ήρκουνταν μόνα τους. Πάντως εμένα πόδια ‘εν μού ‘δωκες.


- . - . -

Μια καριωτοπαρέα κάθεται στο καφενείο του Αυγά και διηγείται σκυλοϊστορίες με αφορμή το σκύλο ενός από τα μέλη που λαγοκοιμάται στα πόδια του αφεντικού του. Στο διπλανό τραπέζι ατενίζει το υπερπέραν ένας μοναχικός τύπος που πίνει μια μπύρα με ύφος και εμφάνιση εντελώς τελειωμένο από τα πιώματα και τις καταχρήσεις, πλήρως αδιάφορος για οτιδήποτε συμβαίνει γύρω του. Κάποια στιγμή η διήγηση δίπλα φτάνει σε ένα περιστατικό όπου ο σκύλος έχει εντοπίσει μικροσκοπική σκυλίτσα σε οίστρο εν μέσῃ πλατεία, της κάνει ωμή σεξουαλική επίθεση σηκώνοντας τον κόσμο στο πόδι, και τα σκυλιά καταλήγουν να έχουν κατά το κοινώς λεγόμενο «κολλήσει» εν μέσω γενικού χαμού, οπότε για να τα ξεκολλήσουν οι παρευρισκόμενοι αναγκάζονται να τα καταβρέξουν με έναν κουβά νερό.

Και τότε άξαφνα βγαίνει από τη νιρβάνα του ο τελειωμένος και ακούγεται να λέει χαμηλόφωνα αλλά ευκρινώς:

- Πω, πωωω ρε φίλε... Ας μου τύχαινε κι εμένα κι ας με μπουγελώνανε, δεν πειράζει...

- . - . -

Στο ίδιο καφενείο, κάποια στιγμή αρκετά προχωρημένης νύχτας, μια πελάτισσα μπαίνει βιαστική στον προθάλαμο των αποχωρητηρίων και εντοπίζοντας (πράγμα αρκούντως σπάνιο για τα δεδομένα του μαγαζιού) την πόρτα της τουαλέτας των γυναικών όχι μόνο ξεκλείδωτη αλλά και μισάνοιχτη μπουκάρει με φόρα μόνο και μόνο για να αντιμετωπίσει έκπληκτη το παγωμένο βλέμμα μιας άλλης πελάτισσας που έχει ήδη καταλάβει το χώρο καθήμενη ήδη στη λεκάνη (και ενδεχομένως έχει αφήσει την πόρτα μισάνοιχτη λόγω προβληματικού φωτισμού). Οι δυο γυναίκες κοιτάζονται αμήχανα για κάτι ανθυποκλάσματα του δευτερολέπτου και τότε το παγωμένο βλέμμα λέει στο έκπληκτο με μια φωνή σταθερή μεν αλλά πιο ψυχρή κι από κατάψυξη:

- Ξέρετε, θα προτιμούσα να μείνω μόνη.

- . - . -

Αξιόπιστες πηγές αναφέρουν (αν και μόνο ένας Θεός ξέρει πώς ακριβώς έγιναν τα πράγματα) ότι πριν πολλά χρόνια στον ίδιο περίπου χώρο, ο (συχωρεμένος πια) ιδιοκτήτης του καφενείου κάθεται ένα απογευματάκι την ώρα που έχει πέσει πια η κίνηση και δεν υπάρχει πελατεία, να παίξει μια παρτίδα τάβλι με ένα φίλο. Κάποια στιγμή στη διάρκεια ενός μάλλον αμφίρροπου παιχνιδιού «φεύγα», εισβάλλει ένας βιαστικός πελάτης κι αρχίζει να παραγγέλνει σε επιτακτικό τόνο έναν καφέ και ναι και όχι αλλά όχι με πολλή ζάχαρη και γρήγορα-γρήγορα. Χωρίς να ξεκολλήσει τα μάτια από το τάβλι ο καφετζής βγάζει από την τσέπη ένα πενηντάρικο (σε δραχμές, τότε), το προτείνει στον πελάτη και του λέει:

- Ε, άμα βιάζεσαι, δεν πα να τον πιεις στο Μπουνία απέναντι; Και κράτα και τα ρέστα.

(Σ.Σ. Το καφενείο του «Μπουνία», νυν Ευθύμη, ήταν το οιονεί ανταγωνιστικό κατάστημα στον Αυγά για πολλά πολλά χρόνια, μέχρι που ξανάνοιξε η Κολοκασού και άνοιξαν και μερικά ακόμα και γίναμε καμπόσοι).

- . - . -

Δυο αρκούντως νεαρές και τρισχαριτωμένες (οπωσδήποτε) κοπέλες που παραθερίζουν για πρώτη φορά στην Ικαρία λίγο πριν το τέλος των διακοπών τους ξανασυναντιούνται με τον Καριώτη φίλο τους που τους έχει δώσει σε ανύποπτο χρόνο κατευθυντήριες γραμμές πού να πάνε και τι να κάνουνε, και κάνουν απολογισμό της εμπειρίας:

- Καλά ε, περάσαμε καταπληκτικά. Μιλάμε πήγαμε παντού. Μέναμε στο Να, αλλά πήγαμε σε ένα σωρό παραλίες, Μεσαχτή, Λιβάδι, Σεϋχέλλες, Φάρο... Βρήκαμε κάτι τύπους στην παραλία και πήγαμε «για λίγο» στο πανηγύρι στο Πλατάνι και βρεθήκαμε να χορεύουμε με τα μαγιώ μέχρι το πρωί. Πήγαμε Ακαμάτρα σε ένα γλέντι, κατεβήκαμε στο Σταύλο σε ένα άλλο γλέντι με κάτι πιτσιρικάδες, γνωρίσαμε κάτι άλλες παρέες και πήγαμε Ράχες μπαρότσαρκα μέχρι το πρωί, μιλάμε ξεχάσαμε τον ύπνο τελείως. Ξενύχτι, γλέντι, και κρασί, και μετά παραλία κι άγιος ο θεός. Τα είδαμε όλα. Το μόνο που δεν είδαμε ήτανε αυτοί οι περίεργοι τύποι που μας είπες ότι υπάρχουν, πώς τους είπες; Ρούβαλοι; Κουρούβαλοι;
- Γκρούβαλοι
, απαντάει ο Kαριώτης. Δεν τους είδατε;
- Όχι, πουθενά.


Και τότε σκύβει ο τύπος προς το μέρος τους και λέει δήθεν συνωμοτικά:

- Κορίτσια, εσείς είστε οι γκρούβαλοι, αλλά εντάξει, μην το πείτε παραπέρα.

- . - . -

Στη συνέχεια της συζήτησης η παρέα παραγγέλνει από ένα (διάσημο πλέον) τοστάκι – σήμα κατατεθέν του μαγαζιού, μόνο που ο Καριώτης, γνωστός κάπως ευτραφής μπλόγκερ διευκρινίζει επιτακτικά ότι το δικό του δεν πρέπει να περιέχει ντομάτα με κανέναν τρόπο. Όντως έρχονται τα τρία τοστ, το ένα χωρίς ντομάτα, και οι νεαρές υπάρξεις ρίχνονται με βουλιμία στο αντικείμενο του πόθου, ωστόσο σε μια αποφασιστική δαγκωματιά η μία πιέζει κάπως υπερβολικά το τοστ της έτσι ώστε ένα ικανού μεγέθους τεμάχιο ντομάτας εκσφενδονίζεται και προσγειώνεται αποφασιστικά πάνω στην (επίσης ικανού μεγέθους) κοιλιά του ιστολόγου. Η κοπέλα σπεύδει να ζητήσει κάτι συγγνώμες, αλλά ο ψύχραιμος Καριώτης απλώς αναστενάζει ελαφρά και στη συνέχεια τσιμπάει το σκαλωμένο τεμάχιο και το καταβροχθίζει με συνοπτικές διαδικασίες. Ελαφρώς σοκαρισμένη η νεαρά καλλονή ψελλίζει:

- Μα νόμιζα πως δε σου αρέσει η ντομάτα.

Και ο ιστολόγος ατάραχος:

- Ε, ήρθε που ήρθε στην κοιλιά μου, ας τη βάλουμε τουλάχιστον στη σωστή πλευρά.

(Σ.Σ. Για τους γνωρίζοντες, ήμπε που 'μπε...)


(Η φετινή χρονιά δεν ήταν και φοβερά κεφάτη οπότε η ετήσια συλλογή ιστοριών ήταν κάπως φτωχή. Εκτός από τις δύο πρώτες που είναι οικογενειακό φολκλόρ, οι υπόλοιπες διαδραματίζονται (ή θα μπορούσαν να είχαν όντως διαδραματιστεί, αν ήταν αληθινές) στο καφενείο του Αυγά στην πλατεία του Ευδήλου, πράγμα που σχεδόν δικαιολογεί τον τίτλο της ανάρτησης. Ο φιλομαθής αναγνώστης μπορεί να ανατρέξει σε παλιότερες ανάλογες ιστορίες που έχουν δημοσιευτεί στο ιστολόγιο,
το 2009 εδώ,
το 2010
εδώ κι εδώ,
το 2011
εδώ
το 2012 εδώ
το 2013 εδώ και
το 2014 εδώ.

Εννοείται ότι φέτος δεν κάνουμε κριτική καλλιτεχνικών εκδηλώσεων μη βρούμε κάνα μπελά πάλι.)


11/6/15

Ο τζουτζές (Αργύρης Χιόνης)



Στον Νίκο Ζούδιαρη

«Κάνε με να κλάψω» είπε ο βασιλιάς
«κάνε με να κλάψω» είπε και γέλαγε.
«Χάθηκε η μάχη, κάνε με να κλάψω,
χάθηκε ο διάδοχος» είπε και γέλαγε.
«Ο εχθρός μου νίκησε, κάνε με να κλάψω,
χάνεται η χώρα μου» είπε και γέλαγε.

«Δύναμη στο κλάμα» είπε ο τζουτζές
«δεν έχω καμιά» είπε και γέλαγε.
«Των δακρύων την τέχνη δεν μου τη διδάξανε,
δεν μου τη ζητήσανε» είπε και γέλαγε.
«Με διαταγή σου, έγινα χαρούμενος,
Ξέμαθα στον πόνο» είπε και γέλαγε.
«Τώρα, πώς θα κλάψω;» είπε ο τζουτζές.
«Τώρα, πώς θα κλάψω;» είπε ο βασιλιάς.
«Τώρα, πώς θα κλάψω;» είπε και γέλαγε.


Αργύρης Χιόνης - Ό,τι περιγράφω με περιγράφει (2010)
(Από την ενότητα «Προσωπεία»)


9/6/15

Buy the shoes


Να πω ότι είμασταν φίλοι κολλητοί, ψέματα θα πω. Το ακριβέστερο θα είναι να πω ότι περάσαμε από τα ίδια μέρη και γνωρίσαμε τους ίδιους πάνω κάτω ανθρώπους, με μια μικρή διαφορά φάσης, αρκετή πάντως ώστε να μην κάνουμε κοντινή παρέα στ’ αλήθεια· είχαμε το είδος εκείνο της σχέσης που μπορείς να βρεθείς στο ίδιο πάρτυ ή στο ίδιο μαγαζί και να περάσεις καλά, έχεις ανταλλάξει τηλέφωνα και friend requests, αλλά στη φάση που είσαι μόνος σου και ψάχνεις να βρεις ένα φίλο δε σκέφτεσαι «μωρέ ας πάρω τη Ζωή». Τώρα αναδρομικά το σκέφτομαι με μια ορισμένη – πώς να το πω; – τύψη που δεν έτυχε να σηκώσω το ρημαδοτηλέφωνο πάνω από δυο-τρεις φορές εκείνα τα πρώτα χρόνια μου στην Κρήτη (πρώτα δικά μου, τελευταία δικά της). Η διαφορά φάσης, που λέγαμε.

Ίσως πάλι να φταίει το ψάρωμα που έφαγα όταν πρωτογνωριστήκαμε. Κανονικά δε θα έπρεπε να ψαρώσω, διότι της έριχνα μια δεκαετία γεμάτη και βάλε, εγώ ήδη εφτά-οχτώ χρόνια ποσντόκος, εκείνη ακόμα πάλευε με το διδακτορικό εκείνο το απόγευμα του 2007 που συμπέσαμε στο Πι του ισογείου του ΙΤΕ, δίπλα στο παρασκευαστήριο με τα χημικά και το ζυγό. Περίμενα να τελειώσει τη δουλειά της για να ζυγίσω όξινο ή δισόξινο φωσφορικό νάτριο ή κάτι τέτοιο. Ήμουνα η καινούργια φάτσα του ορόφου και με κοίταξε με κάποιο ενδιαφέρον. Η δικιά της φάτσα ήταν ενδιαφέρουσα έτσι κι αλλιώς. Πιάσαμε κουβέντα, είπαμε σε ποιο εργαστήριο είναι ο καθένας κλπ. Συνειδητοποίησα ότι δεν είχα ρωτήσει το όνομά της.

- Ζωή με λένε. Ζωή Ταμπάκη.
- Ταμπάκη, ε; Από ποιο μέρος της Κρήτης είσαι;


Με κοίταξε σα να της είχα προσβάλλει την οικογένεια.

- Άκουσε να σου πω φιλαράκι, άμα ήμουνα Κρητικιά θα με λέγανε Ταμπακάκη. Όμως με λένε Ταμπάκη και είμαι Περαιώτισα. Κατάλαβες;

Μπορεί και να της είχα προσβάλει την οικογένεια, αν έκρινα από τον τρόπο που είπε το «Πε-ραι-ώ-τι-σα», συλλαβιστά, ακολουθούμενο από ένα κοφτό «Κατάλαβες;» Μπορεί και να μην της την είχα προσβάλλει πάντως, διότι με είδε που πάγωσα και ξέσπασε σε ένα γάργαρο, κελαρυστό γέλιο που ξεθύμανε μετά από ώρα σε ένα τρισύλλαβο λιγάκι επιτηδευμένο «χο χο χο».

- Μην ψαρώνεις ρε, πλάκα σου κάνω, χο χο χο. Απλά κοντεύω να κλείσω δέκα χρόνια εδώ πέρα κι έχει αρχίσει και μου τη δίνει λίγο η Κρήτη, κατάλαβες;

Ύστερα μου χαμογέλασε. Είχε ωραίο χαμόγελο, αναμφίβολα. Ήταν από τα πράγματα που τη χαρακτήριζαν, ίσως, μαζί με αυτό το «χο χο χο» που κόλλαγε σήμα κατατεθέν εδώ κι εκεί. Και τον κάπως «μάγκικο» τρόπο εκφοράς του λόγου που ερχόταν σε μια ορισμένη αντίθεση με την εικόνα μικροκαμωμένης, ολίγον ανυπεράσπιστης, κοπελίτσας των εργαστηρίων που αρχικά έβλεπες. Λίγο όμως αν τη γνώριζες καλύτερα καταλάβαινες ότι ούτε μικρό και αδύναμο κοριτσάκι ήτανε, ούτε ντεμέκ μαγκάκι. Ήταν απλά η Ζωή, τίποτα περισσότερο ή λιγότερο. Αυτό μόνο.

Δέκα χρόνια στην Κρήτη δεν ήταν και λίγα· σπουδές, μάστερ, διδακτορικό, και μάλιστα ένα διδακτορικό πολύ μπλεγμένο και πολύ κοπιαστικό, που κράτησε αρκετό καιρό ακόμα, δύο ή τρία χρόνια, χρόνια κουραστικά από πολλές απόψεις. Η Ζωή κάποτε ξέμπλεξε, ή σχεδόν ξέμπλεξε, κι έβαλε πλώρη για πιο μακριά. Βρέθηκε στην Αμερική, στη Νέα Υόρκη. Η αμερικανική παροικία της ευρύτερης παρέας είχε ήδη κάμποσα μέλη· μια γενιά (μια από τις πολλές γενιές) ανθρώπων που δεν βρίσκουν την άκρη εδώ και τραβάνε στην άκρη του κόσμου. Brain drain.

Έφυγα κι εγώ για την Ολλανδία περίπου την ίδια εποχή. Χάρη στα social media και τους κοινούς φίλους κρατάγαμε μια επαφή· πιο κοντινή τελικά στη φάση που είμασταν και οι δύο ξενιτεμένοι, παρά όταν ζούσαμε στην ίδια πόλη. Μη φανταστείτε τίποτα υπερβολικό, κανένα λάικ σε τίποτα φωτογραφίες, καμιά σαχλοκουβέντα για θέματα της επικαιρότητας, καμιά πιο σοβαρή κουβέντα όταν στην Ελλάδα ζόριζαν τα πράγματα, μερικά chat τύπου «έλα ρε, πως τα περνάς» «καλά ρε, εσύ; Διάβασα το μπλογκ σου, χο χο χο, πλάκα είχε», μια γενική ευχή να τα πούμε από κοντά αν βρεθούμε ταυτόχρονα στην Ελλάδα ή αν περάσει ο ένας από τη χώρα του άλλου.

Κοιτάζω το friendship στο timeline· σκόρπιες εικόνες από όλα αυτά τα χρόνια. Ευχές στις γιορτές και τα γενέθλια. Κάτι φωτογραφίες από γάμους φίλων, φωτογραφίες με παιδιά φίλων, φωτογραφίες διακοπών στην Ελλάδα, αποκριάτικων πάρτυ στην Αμερική. Οι αμερικάνοι (;) φίλοι της στο εργαστήριο να της γράφουν στα σχόλια “Ho ho ho, malakinha”. Φωτογραφίες με τα μαλλιά καρέ ή πιο μακριά, πιο κόκκινα ή πιο καστανά, με εκείνη τη λάμψη στο βλέμμα (μεγάλα, καταπράσινα μάτια) και το χαμόγελο, πάντα. Της πόσταρα μια φορά τον «Πινόκλη», ένα παλιό ρεμπετοφανές ζεϊμπέκικο της Αμερικής, σε εκτέλεση του Θανάση Παπακωνσταντίνου.

Εις τον Πειραιά καθόμουνα, που είναι το Πασαλιμάνι
Μα στο Νιουγιόρκι κάθομαι, στη Μάντισον σε χάνι.




Πάτησε «λάικ». Μετά πιάσαμε μια διαδικτυακή κουβέντα κάμποση ώρα. Κατά καιρούς λέγαμε διάφορα στο chat, για τα πράγματα που αφήσαμε πίσω, για το άρθρο από το διδακτορικό της που δεν έλεγε να δημοσιευτεί και την κρατούσε δέσμια σε χαμηλότερο status από όσο της αναλογούσε, για τους κοινούς φίλους, για το άδηλο μέλλον. Για την φίλη μας την Ειρήνη, κάτοικο Νέας Υόρκης εκείνη την εποχή, που από μια ζαλάδα βρέθηκε από τη μια μέρα στην άλλη να αναρρώνει από επέμβαση αφαίρεσης όγκου από το κεφάλι της. Για τον ξαφνικό θάνατο του παλιού διευθυντή του Ινστιτούτου. Για ένα επικείμενο ταξίδι της στην Πορτογαλία (όπου εγώ είχα μετακινηθεί πια) όπου δεν συμπέσαμε διότι λόγω ελληνικού Πάσχα ήμουν στην Ελλάδα, αν και της έδωσα ακριβείς οδηγίες πού να πάει και τι να κάνει για να περάσει όμορφα στη Λισσαβώνα (όπως και πέρασε, από ό,τι μου έγραψε μετά).

Θυμάμαι το ψιλοδούλεμα που μου έριξε όταν της είπα ότι ξαναγυρίζω στην Κρήτη. Θυμάμαι που την τρολάριζα ελαφρώς μια φορά πέρσι, αρχές καλοκαιριού, που έκλεισε τηλεφωνικό ραντεβού με την Ειρήνη (που είχε μετακομίσει στο Σηάτλ εν τω μεταξύ σε αναζήτηση υγιέστερων συνθηκών ζωής εν γένει) σε ανοιχτό σχόλιο στο timeline. «Κορίτσια, σας βλέπει ο κόσμος όλος». «Άσε μας ρε Μπιλ, το θέμα είναι σοβαρό».

Ήταν σοβαρό. Θα μπορούσε να ήταν ένας απλός, αν και επίμονος πόνος στα κόκκαλα, μια παρενέργεια του τζόγκιγκ όπως την είχαν διαβεβαιώσει αρχικά. Όμως ήταν ένα επιθετικό, μεταστατικό, κακοήθες μελάνωμα όπως αποδείχτηκε όταν ήρθε στην Ελλάδα και ξεκίνησε θεραπεία. Μια άνιση, απελπισμένη, σύντομη μάχη, που την τσάκισε σε λίγες βδομάδες. Έφυγε τον Οκτώβρη του 2014· είχε κλείσει τα 35 λίγους μήνες πριν.

Να πω ότι είμασταν φίλοι κολλητοί, ψέματα θα πω. Δεν ανέβηκα στην Αθήνα για την κηδεία της, και δεν μπόρεσα να πάω σε ένα μνημόσυνο που έκανε μια φίλη της εδώ κοντά. Τη σκέφτομαι όμως πότε-πότε, είναι αλήθεια, με μια αίσθηση «γιατί ρε γαμώτο», όχι τόσο για τα (ελάχιστα) πράγματα που ζήσαμε ως κοινή εμπειρία, αλλά για το πλήθος των πραγμάτων που ενδεχομένως δεν πρόλαβε να ζήσει και να χαρεί όσο θα της άξιζε: ερωτευμένα καλοκαίρια σε νησιά, ξημερώματα δίπλα στη θάλασσα στο Λιβυκό, γιορτές αγαπημένων προσώπων, τα παιδιά των φιλενάδων της που μεγαλώνουν, το άρθρο της διατριβής της που δημοσιεύτηκε εν τέλει μεταθανατίως, με ένα σταυρουδάκι δίπλα στο όνομά της (dedicated to the memory of…) – μια ελάχιστη, πολύ καθυστερημένη δικαίωση.

Πριν λίγο καιρό με τσίγκλησε μια πρωτοβουλία της Ειρήνης από το μακρινό Σηάτλ. Ήθελε να τρέξει, στη μνήμη της Ζωής, σε έναν αγώνα δρόμου με το όνομα Miles for Melanoma, που αποσκοπούσε στη συγκέντρωση χρημάτων για την έρευνα στο Μελάνωμα. Μερικές φίλες και φίλοι από διάφορα μέρη του κόσμου ανταποκρίθηκαν στην πρωτοβουλία αποφασίζοντας να τρέξουν μαζί της, την ίδια ώρα, όπου κι αν βρίσκονταν. Το πράγμα οργανώθηκε εν τάχει διαδικτυακά, και κατά παράδοξο τρόπο αγκάλιασε όλη τη Γη, από τη Δυτική Ακτή της Αμερικής ως τη Νέα Ζηλανδία, και ποικίλες εθνότητες παλιών φίλων, συνεργατών, γνωστών ή και αγνώστων που βρήκαν καλή την ιδέα.

Έτσι, την Κυριακή 8 το πρωί ώρα Σηάτλ (6 το απόγευμα ώρα Ηρακλείου, ευτυχώς για μερικούς από μας) μαζευτήκαμε καμιά τριανταριά στην είσοδο του Κούλε στο βενετικό λιμάνι του Ηρακλείου, και πορευτήκαμε κατά μήκος του λιμενοβραχίονα και πάλι πίσω (σχεδόν 5 χιλιόμετρα το όλον, ίση απόσταση με τα 3,1 μίλια του Σηάτλ). Ορισμένοι κρατούσαν μερικά λουλούδια, που τα άφησαν στη θάλασσα από την άκρη του μώλου. Άλλοι ήρθαν με παιδιά στο χέρι, άλλοι στο καρότσι, άλλοι στην κοιλιά. Άλλοι έτρεξαν, άλλοι περπατήσαμε (καθότι την τελευταία φορά που εγώ τουλάχιστον έτρεξα στη ζωή μου, η Ζωή πρέπει να μπουσούλαγε ακόμα).

Σε άλλα μέρη του κόσμου κάποιοι έκαναν ποδήλατο, άλλοι αναρρίχηση. Κοιτάζω τη σελίδα του event λίγες ώρες αργότερα και ανακαλύπτω άγνωστα μέρη στη Χιλή, τη Βραζιλία, το Μεξικό, σε κάμποσες πολιτείες της Αμερικής, στην Αυστραλία. Τη γνωστή μου γέφυρα της 25ης Απρίλη στις όχθες του Τάγου στη Λισσαβώνα. Δρόμους του Ρότερνταμ και του Μονάχου, πάρκα της Οξφόρδης, της Νέας Υόρκης, του Σικάγου. Κόσμο πολύ να κατηφορίζει στην Πειραϊκή, με καρφιτσωμένο στη μπλούζα το αθώο σχεδιάκι της Ειρήνης με κάποιον που τρέχει μέσα σε μια καρδιά που γράφει “For Zoaki”, υπό τα απορημένα βλέμματα των περαστικών που αναρωτιούνται τι είδους ζωάκι να είναι αυτό άραγε.

Στα απομεινάρια της μέρας επιπλέον διόμισι-τρεις χιλιάδες δολάρια (μια μαγιά που ίσως μεγαλώσει στο μέλλον) που θα διατεθούν στην έρευνα για το μελάνωμα, πλήθη φωτογραφιών με πάνω από διακόσιους ανθρώπους παγκοσμίως που μνημονεύουν το Ζωάκι, κι ένα ραντεβού για του χρόνου.

Του χρόνου μπορεί και να δοκιμάσω να τρέξω· καλά να είμαστε ως τότε.

Life is short, γαμώτο.

Μνήμη Ζωής Ταμπάκη (1979-2014) και όλων των προώρως αναχωρησάντων.